Rajna
| Rajna | |
|---|---|
 Rijeka kod Düsseldorfa | |
| Lokacija | |
| Kontinenti | Evropa |
| Regije | Centralna i Zapadna Evropa |
| Države |  Švicarska,  Lihtenštajn,  Austrija,  Francuska,  Njemačka,  Nizozemska |
| Gradovi | Basel, Strasbourg, Köln, Düsseldorf, Duisburg, Nijmegen, Rotterdam |
| Hidrografija | |
| Izvor – aps. visina – koordinate | Tomasee Kanton Graubünden, Švicarska 2,343[1] m 46°49′24″N 9°24′27″E |
| Ušće – aps. visina – koordinate – vrsta | kod Rotterdama u Sjeverno more 0[1] m 51°58′54″N 4°4′50″E delta |
| Dužina | 1,232[1] km |
| Pritoke | Aare, Neckar, Majna, Ruhr, Mozel, Meuse, Scheldt |
| Hidrologija | |
| Protok – srednji | 2,900 m³/s |
| Sliv – površina | sjevernomorski 185,000 km² |
| Ulijeva se u | Sjeverno more |
| Karta | |
 Karta porječja | |
Rajna (francuski: Rhin, njemački: Rhein, nizozemski: Rijn) je deseta najveća rijeka u Evropi duga 1,232 km,[1]
Rijeka je svoje njemačko ime Rhein dobila od keltskog Renos, što doslovce znači "ona koja teče", od proto-indoevropskog korena rei- ("teći, trčati").[2]
Za Rimskog carstva su Rajna i Dunav formirale najveći deo sjevernog Limesa(granice), od tog doba Rajna je vitalan plovni put, kojim se prevozi roba u unutrašnjost kontinenta. Služila je i kao odbrambena linija, a često je regionalna i međunarodna granica. Brojni zamcii praistorijske gradine svedoče o njenoj važnosti kao vodenog puta.
Hidrologija[uredi | uredi kod]
Švajcarska[uredi | uredi kod]
Rajna izvire u Lepontinskim Alpama u Kantonu Graubünden, gde se spajaju njene dve pritoke, Vorderrhein i Hinterrhein. Vorderrhein izvire iz jezera Tomasee i teče kroz živopisni kanjon Ruinaulta (švajcarski Veliki kanjon). Hinterrhein izvire iz glečera Paradies pored švicarske južne granice. Nešto niža pritoka Reno di Lei dotiče iz doline Val di Lei u Italiji.
Obe pritoke sastaju se u blizini mesta Reichenau u Graubindenu. Odatle Rajna, kao Alpska Rajna, teče na sever do granice Lihtenštajna i kasnije Austrije, a zatim se uliva u Bodensko jezero. Ponovi se izliva iz Bodenskog jezera, i kao Gornja Rajna prolazi preko Vodopada Rajne, gde se u nju uliva reka Aare, koja gotovo duplo uvećava količinu vode do gotovo 1.000 m³/s. Zatim čini granicu Nemačke dok se ne okrene ka severu kod tzv. Kolena Rajne kod Basela.
Nemačka i Francuska[uredi | uredi kod]
Posle Basela, kao Gornja Rajna, formira južni deo granice između Nemačke i Francuske u širokoj dolini, pre nego što uđe u Nemačku kod Rheinstettena, pored Karlsruhea.
Duga više od 1000 km Rajna najvećim delom prolazi kroz Nemačku. Tu se u Rajnu ulivaju brojne pritoke, kao što su Neckar, Majna i kasnije Mozel, koja donosi dodatnih 300 m³/s.
Između Bingena i Bona, Srednja Rajna teče kroz Dolinu srednje Rajne, formaciju stvorenu erozijom, koja se dogodila otprilike u istom periodu kada se okolno zemljište uzdiglo, dok je reka ostala na svom prvobitnom nivou. Kanjon je vrlo dubok, a poznat je po mnogobrojnim zamcima i vinogradima. Nalazi se na listi Svetske baštine, a poznat je kao „romantična Rajna“, sa više od 40 zamaka i tvrđava iz srednjeg veka i mnogih živopisnih vinogradarskih sela.
Iako ima dosta industrijskih mesta duž Rajne, najveći deo industrije skoncentrisan je oko Donje Rajne u Ruhr, gde Rajna protiče pored velikih gradova, Kölna, Düsseldorfa i Duisburga. Reka Rur, koja se uliva u Rajnu kod Duisburga je iznenađujuće čista i koristi se kao voda za piće. Ona dodaje Rajni još 70 m³/s. Međutim, druge reke iz Ruhra, a naročito Emscher, su prilično zagađene. Približujući se nizozemskoj granici Rajna dostiže prosečni protok vode od 2.290 m³/s, a prosečna širina joj je više od 300 metara.
Nizozemska[uredi | uredi kod]
Rajna potom skreće na zapad i ulazi u Nizozemsku, gde zajedno s rekama Meusom i Scheldtom formira veliku deltu. Na granici kod sela Spijk, u blizini Nijmegena i Arnhema Rajna je najšira, ali se zatim deli na dva glavna rukavca Waal i Nederrijn.
Nizvodno situacija postaje prilično komfuzna, jer ime „Rajna“ više nije povezano samo s glavnim tokom reke. Najveća količina rajnske vode (2/3) teče dalje na zapad Waalom, gde se spaja sa Meusom i uvire u Sjeverno more. Drugi rukavac Waala protiče kroz Rotterdam i teče dalje do Sjevernog mora, a treći rukavac Merwede odvaja se kod Dordrechta i uvire u estuarij Hollandsch Diep kod Rotterdama
Kod Arnhema se od Nederrijna odvaja rukavac IJssel (oko 1/9 voda) koji teče na sjever do ušća u IJsselmeer, nekadašnji zaljev Sjevernog mora. Za razliku od njega Nederrijn koji nosi oko 2/9 voda, produžava prema zapadu i teče paralelno sa Waalom, da bi nizvodno kod Wijk bij Duurstedea promjenio ime u - Lek, i teče dalje na zapad, gde se spaja sa rukavcem Merwedea - Noord, i ponovno mjenja ime u Nieuwe Maas i nakon tog uvire u Sjeverno more u Rotterdamu.
Ime Rijn (Rajna) odavde se koristi samo za manje rukavce dalje na severu koji su u rimsko doba činili glavni tok reke Rajne. Iako nose to ime, ovi rukavci zapravo i ne nose vodu reke Rajne, već služe za isušivanje okolnog zemljišta i poldera. Od Wijk bij Duurstedea, stari severni rukavac Rajne zove se „Vijugava Rajna“ (Kromme Rijn) i prolazi kroz Utrechta i dalje do Severnog mora.
Veći gradovi[uredi | uredi kod]
Basel, Strasbourg, Breisach, Karlsruhe, Mannheim, Ludvigshafen, Wiesbaden, Mainz, Koblenz, Bon, Köln, Düsseldorf, Duisburg, Arnhem, Nijmegen, Utrecht, Rotterdam.
Kanali[uredi | uredi kod]
- Kanal Amsterdam-Rajna
- Kanal Rajna-Majna-Dunav
- Kanal Scheldta-Rajna
- Kanal Rajna-Herne koji je veza sa Kanalom Dortmund–Ems i Kanalom Mittelland.
Praistorija[uredi | uredi kod]
Paleolit[uredi | uredi kod]
Za vreme Srednjeg paleolita, oko 100.000-30.000. pne. (datumi uveliko variraju) zapadnu Evropu, uključujući doline Rajne i Dunava, nastanjivao je Neandertalac, koji je pripadao Musterijenskoj kulturi kamenih oruđa. Veruje se da je Neandertalac evoluirao od svog prethodnika Homo erektusa u blizini glečera, ali ovo pitanje nije definitivno rešeno.
Neandertalska nalazišta su zastupljenija na jugu, gde su preovladavale otvorene šume, a krečnjački teren je nudio više pećina za stanovanje. Rajna je tekla kroz otvorenu tundru, gde su Neandertalci lovili krupnu divljač, kao što su nosorozi i mamuti. Zbog toga su musterijanska nalazišta otkrivena u i oko doline Rajne.
Mezolit[uredi | uredi kod]
Pre otprilike 5600 godina pne, dolinu Rajne, kao i najveći deo Evrope, nastanjivao je Kromanjonac na mezolitskom stupnju kulturnog razvoja; što će reći da je bio lovac i sakupljač, ali je imao veća i specijalizovanija oruđa nego paleolitski čovek, znao je više o biljkama i životinjama, a možda je neke životinje i pripitomio.
Gvozdeno doba[uredi | uredi kod]
U ranom gvozdenom dobu, obe obale Rajne nastanjivala su keltska plemena. Međutim, na početku preromanskog gvozdenog doba, oko 600. pne., proto-germanska plemena su prešla reku Vesser i Haller, i raširila se duž čitave obale Rajne. Ova ekspanzija se u arheologiji naziva Jastorfska kultura. Od oko 500. pne. i kasnije, donja Rajna, a ne Vesser i Haller, bila je granica između keltskih i germanskih plemena.
Izvori[uredi | uredi kod]
Literatura[uredi | uredi kod]
- Blackbourn, David (2006) The Conquest of Nature: Water, Landscape and the Making of Germany. The transformation of the Rhine since the eighteenth century.
Vanjske veze[uredi | uredi kod]
- Rhine River (en)
- Rhein (Rhine) river, Germany Arhivirano 2022-10-22 na Wayback Machine-u (en)
- Rhein (de)
- Rhine Navigation Commission (en)
