Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerziteta u Beogradu

Univerzitet u Beogradu — Pravoslavni bogoslovski fakultet
Datum osnivanja	1920.
Tip	državni
Univerzitet	Univerzitet u Beogradu
Sedište	Beograd (Srbija)
Dekan	Dr Zoran Ranković, redovni profesor
Broj odseka	2
Mrežno mesto	http://www.bfspc.bg.ac.rs

Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerziteta u Beogradu je visokoškolska ustanova za teološke nauke Univerziteta u Beogradu.

Istorija

Visoko školstvo Srpske pravoslavne crkve stvarano je kroz vekove ne kao svečana, raskošna nadgradnja nad osnovama crkvenog i verskog života. Ono nije neki luksuzni ukras crkvene stvarnosti nego osnovna i suštinska potreba samog crkvenog života. Naučna teologija je potrebna svakoj pomesnoj Crkvi radi čuvanja i pravilnog tumačenja hrišćanskih istina, radi obrazovanja klira i radi pravilnog rukovođenja verskim životom vernih, pastve, naroda Božjeg. Visoka, naučna teologija se, dakle, nužno rađa iz osnovnih potreba života Crkve - ona je postulat života Crkve.

Rađanje srpskog bogoslovskog školstva dogodilo se istovremeno sa rađanjem pomesne Crkve srpske. Pri ostvarivanju svoga bogonadahnutog plana i vizije buduće Crkve svoga naroda, Sveti Sava najpre, u neposrednoj saradnji sa svojim ocem Svetim Simeonom Mirotočivim, osniva na Svetoj gori Atonskoj Manastir Hilandar (1198). Upravo na ovome mestu će najsposobniji srpski monasi da usvoje već potpuno rascvetalu vizantijsku opštu i crkvenu kulturu i civilizaciju, kako bi je mogli uspešno presađivati u svoj narod, odnosno, kako bi Svetitelj mnoge od njih mogao sutra nasaditi jako dreva maslinaja v mislenijem raji svoga Otačastva. To su bili prvi Srbi prosvetitelji i učitelji svoga sopstvenog - srpskog naroda. Kad su, dve decenije posle osnivanja Hilandara, prvom arhiepiskopu Srpskih zemalja bili potrebni saradnici na njivi Gospodnjoj, Hilandar je već bio u stanju da mu ih da kao kulturno osposobljene entuzijaste dorasle velikom zadatku koji je pred njih stavio veliki Neimar Crkve srpske. Samo blagodareći po svemu zaista solidnoj opštoj i bogoslovskoj spremi vaspitanika ove prve srpske visoke bogoslovske škole, izrasle iz snažnog korenja vizantijske svetootačke teologije, mogli su 'srpski prosvetitelji i učitelji' da u rekordnom vremenu uvedu Srpski narod sa njegovim kulturnim stvaralaštvom u red najcivilizovanijih naroda svoga vremena.

Od pojave Studenice do Manasije prošla su svega dva veka, sjajna dva veka kulturnog stvaralaštva, koje je, u vremenu kada je Vizantija patila i bila u krizama, predstavljalo briljantnu kulminaciju vizantijske umetnosti, arhitekture i književnosti u srpsko-slovenskom izdanju i utemeljilo fenomen Svetosavlja. Sam fenomen Svetosavlja 'kao izraza autentičnog Hrišćanstva u srpskom nacionalnom doživljaju, tj. Pravoslavlja ostvarenog u istorijskom životu čitavog jednog naroda' (episkop bivši zahumsko-hercegovački Atanasije Jevtić), rezultat je upravo uspešnog uspostavljanja delikatne ravnoteže i plodonosne komplementarnosti između recepcije, tj. organskog vezivanja za tekovine drevne evro-mediteranske duhovnosti i kulture izražene univerzalnim korenima vizantijskog Hrišćanstva s jedne, i autohtone narodne duhovnosti, kulture i običaja, s druge strane. Svetosavlje je trajno otvorilo duhovne oči u srpskom narodu i u njemu pohranilo i duboko ukorenilo najsvetlije iskupiteljske, etičke, moralne i civilizacijske vrednosti Hrišćanstva izražene u idealima ljubavi, vere, slobode, pravde i žrtve, koji su kao luča prenošeni s kolena na koleno kroz srpsko narodno pismeno i usmeno predanje.

Hilandar nije ostao usamljeni centar srpske bogoslovske nauke. On se poput košnice rojio i uskoro se javljaju novi kulturno-prosvetni centri u Peći, Manasiji, Ravanici i Rači, u slobodi i ropstvu. Život Crkve je zahtevao negovanje bogoslovske nauke, jer su joj bili potrebni njeni rezultati. Iz te potrebe niču škole posle „Velike seobe” (1690) i u zemljama Austrijskog carstva, ustrojene prema zahtevima svoga vremena i uslovima života. Karlovačka bogoslovija ušla je u XX vek kao moderna visoka bogoslovska škola. Može se reći da je 1920. godine nasledio i produžio njen rad Bogoslovski fakultet Beogradskog univerziteta.

Beogradska Velika škola, kao najviša naučno-prosvetna ustanova u Kraljevini Srbiji, pretvorena je 1905. godine u Univerzitet. Zakon o Beogradskom univerzitetu iz 1905. predvideo je pored ostalih fakulteta i osnivanje Bogoslovskog fakulteta, ali zbog ratova koji su uskoro nastupili nije bilo moguće odmah sprovesti taj Zakon u delo. Odluka o otvaranju Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta na Univerzitetu ostvarena je tek 1920. godine. To su omogućile nove prilike. Ratovanje je završeno, a u zemlju su stigli mnogi Rusi-izbeglice, među njima i nekoliko učenih bogoslova i profesora ruskih duhovnih akademija (Aleksandar Dobroklonski, Teodor Titov, Mihail Georgijevski, Aleksandar Roždestvenski, Nikolaj Glubokovski), koji su stavili svoje obimno znanje i svoje sjajne ličnosti na raspolaganje Srpskoj Crkvi i njenoj prosveti. Prvoj sednici Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta održanoj 6. septembra 1920. u Rektoratu Beogradskog univerziteta predsedavao je dr Aleksandar Dobroklonski, kontraktualni redovni profesor Opšte crkvene istorije kao 'najstariji i po godinama uzrasta i po godinama profesorske službe'. Na toj sednici je za prvog dekana Bogoslovskog fakulteta izabran prvi redovni profesor Istorije Srpske Crkve, prota Stevan M. Dimitrijević. Bio je to rođendan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Za stručne bogoslovske predmete preuzeti su, putem izbora, pojedini profesori bivše Karlovačke bogoslovije. Tako je za Sveto pismo Starog zaveta izabran Irinej Ćirić, ali kako je on uskoro izabran i hirotonisan za Episkopa timočkog, preuzeo je ovaj predmet Aleksandar Roždestvenski, profesor Petrogradske duhovne akademije. Isto tako je posle izbora i hirotonije Ilariona Zeremskog za eparhijskog arhijereja izabran za profesora Svetog pisma Novog zaveta Dimitrije Stefanović, a za liturgiku Lazar Mirković, koji je kao i Stefanović bio ranije profesor Karlovačke bogoslovije, a zatim profesor kratkotrajnog Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Zagrebačkog univerziteta. Za ostale predmete uzimani su kao redovni ili honorarni nastavnici profesori drugih fakulteta. Među njima su bili: Veselin Čajkanović za Istoriju Religija, Aleksandar Belić za Crkvenoslovenski (ali ga je uskoro zamenio Ljubomir Stojanović), Dragutin Anastasijević za Grčki jezik i Istoriju vizantijske kulture. Kasnije su izabrani Radovan Košutić za Ruski jezik, Vladimir Petković a posle njega Đorđe Mano-Zisi za Istoriju umetnosti, Čedomir Mitrović za Crkveno pravo, Stjepan Kuljbakin za Crkvenoslovenski. Sa Bogoslovije Svetog Save izabrana su dva profesora koji su imali naučni stepen doktora teologije: Radivoj Josić za Apologetiku i Jordan P. Ilić za Pedagogiku sa metodikom verske nastave. Kada je 1925. po prvi nut ustanovljeno radno mesto sekretara Fakulteta izabran je na tu dužnost Milen Stojadinović.

Predavanja na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Beogradu počela su 15. decembra 1920, a prvi ispiti obavljeni su krajem juna 1921. godine. U prvoj deceniji rada broj studenata na Bogoslovskom fakultetu bio je relativno mali, ali je postepeno rastao, da bi se 1930/31. akademske godine popeo na 226, od kojih je 98 bilo upisano na prvu godinu. 1938/39. broj upisanih studenata bio je 340, a od toga 32 studentkinje. U prvu godinu se tada upisalo 106 studenata.

Prvu osnovu za naučni rad predstavljala je fakultetska biblioteka koja je počela sa radom prilikom samog osnivanja fakulteta. Prva knjiga zavedena je 12. decembra 1920. godine. Tada je u njenom fondu bilo 3075 publikacija. Ona je već u početku ojačala pristizanjem poklona i priloga. Tako je krajem 1921. primljeno od Serbian Church Fund 830 svezaka knjiga, a od bernskog staro-katoličkog biskupa Hercoga komplet časopisa Internationale Kirchliche Zeitschrift, dok je izvesna gospođa Henkins poslala za biblioteku prilog od 1000 dolara i 200 funti. Najveći doprinos biblioteci svakako je onaj koji je stigao na račun reparacija nakon Prvog svetskog rata, kao i veliki broj ruskih bogoslovskih knjiga i časopisa, koje je prvi dekan protojerej prof. dr Stevan M. Dimitrijević nabavio 1923. godine prilikom svoga putovanja u Moskvu. Biblioteka je 1930. imala 9700 inventarskih brojeva sa preko 20000 svezaka, da bi se taj broj do Drugog svetskog rata popeo na 13000 inventarskih brojeva.

Bilo je slučajeva kada su mlađi fakultetski nastavnici išli u inostranstvo u cilju nabavke novije teološke literature. Za vreme Drugog svetskog rata i okupacije, biblioteka je stradala usled pljačke i prinudne, prethodno nepripremljene, seobe. Najveći posleratni doprinos biblioteci predstavljaju pojedina zaveštanja koja i danas postoje. Tako je 1948. godine prof. dr Dragutin Anastasijević prvi poklonio fakultetu svoju ličnu biblioteku. Tu su još legati naših istaknutih profesora i naučnih radnika kao što su prof. dr Jordan P. Ilić, protojerej prof. dr Stevan M. Dimitrijević, prof. dr Sergije Viktorovič Troicki, prof. dr Miloš Erdeljan, prof. dr Dušan Glumac, i drugi. Za rad u biblioteci angažovani su najpre stariji studenti, prvenstveno oni koji su vladali nekim stranim jezikom, a kasnije se taj posao poveravao asistentima. Prvi asistent – rukovodilac biblioteke bio je Vikentije Fradinski, postavljen 1927. godine. Prvi stručni bibliotekar, Nebojša Lazarević, diplomirani teolog, izabran je 28. jula 1948. godine.

Biblioteka Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta danas ima oko 90 hiljada naslova. Podeljena je na opštu biblioteku i seminare. Poseduje autorski katalog, kao i katalog seminara. U fondu je zastupljen i veliki broj strane i domaće periodike. Publikacije koje se mogu naći kod nas uglavnom su bogoslovskog i istorijskog sadržaja. Kao stručnu fakultetsku biblioteku mogu je koristiti svi koji su zainteresovani. Za elektronsku katalogizaciju fonda biblioteke koristi se softver BIBLIOTEKA, koji je razvijen na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu.

Izdavačka delatnost Fakulteta je počela 1926. godine kada je pokrenut stručni bogoslovski časopis Bogoslovlje, koji i danas redovno izlazi.

Prve bombe Hitlerove avijacije uništile su 6. aprila 1941. do temelja Narodnu biblioteku i Dom studenata Bogoslovskog fakulteta koji se nalazio do nje. Fakultet je uskoro nasilno prognan iz svoje zgrade, pri čemu je prilično stradala biblioteka. Nastava se nije mogla redovno obavljati i studenti su se rasuli na razne strane.

Iz rata je Fakultet izašao kao prava žrtva rata. Vratio se u svoju zgradu sa okrnjenim nastavničkim kolegijumom, sa mnogo ratnih rana i sa novim problemima koji su nastali radikalnom ideologizacijom državne vlasti na teorijskim osnovama marksističkog istorijskog materijalizma i praksi lenjinističkog boljševizma i sovjetskog staljinizma. Nakon brojnih manipulacija i pritisaka nove vlasti, a u skladu sa principom militantnog antiteizma nove Države, usledilo je 1952. godine udaljavanje Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta iz sastava Beogradskog univerziteta, te je brigu o Fakultetu preuzela Crkva. Tako je nastao Bogoslovski fakultet Srpske pravoslavne Crkve. Iako se ovim potezom vlasti dogodila velika promena, može se reći da se život i rad Fakultetu nije poremetio u onoj meri kako se to možda moglo očekivati. Broj studenata nije opao. Naprotiv, akademske 1952/53. godine upisalo se 240 studenata, od čega 129 novih. Kasnije će taj broj da opada, zatim da stagnira, da bi opet počeo da raste. Akademske 2003/04. godine evidentirano je da na Bogoslovskom fakultetu na osnovnim studijama studira ukupno 1327 studenata. Prvu godinu upisalo je 350 studenata, od tog broja 57 ženskog pola. Prema podacima iz 2004. godine, od osnivanja Bogoslovskog fakulteta stepen doktora teoloških nauka steklo je 37 kandidata, dok je osamnaestorici odabranih ličnosti dodeljena titula počasnog doktora nauka (Doctor honoris causa). 1990. godine uvedene su u okviru postdiplomskih studija i magistarske studije. Zaključno sa 2003/04. godinom stepen magistra bogoslovskih, odnosno bogoslovsko-filosofskih, nauka steklo je 18 kandidata.

Od 1990. do 2003. godine bio je privremeno u funkciji, i to u rangu dvogodišnje više bogoslovske škole, Bogoslovsko-katihetski institut pri Bogoslovskom fakultetu Srpske pravoslavne Crkve. U skladu sa projektom izgradnje jedinstvenog informacionog sistema Srpske pravoslavne Crkve osnovan je marta 1998. godine Centar za informatiku Bogoslovskog fakulteta Srpske pravoslavne Crkve. Za prvog upravnika Centra imenovan je tadašnji sekretar Fakulteta g. Petar V. Šerović.

9. januara 2004. godine, na predlog svih tradicionalnih crkava i verskih zajednica u Srbiji i uz podršku 22 fakulteta Univerziteta u Beogradu, Vlada Republike Srbije donela je rešenje o oglašavanju ništavim rešenja Vlade Narodne Republike Srbije broj 62, od 15. februara 1952. godine, kojim je Bogoslovski fakultet Srpske pravoslavne crkve ukinut kao državna ustanova i isključen iz sastava Univerziteta u Beogradu. Oglašavanjem ništavim ovog rešenja poništene su pravne posledice koje je ono proizvelo tokom više od pedeset godina komunističkog režima i Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerziteta u Beogradu je ponovo zauzeo svoje mesto pod okriljem Beogradskog Univerziteta.

Poznati studenti

Ovaj Fakultet završili su brojni kasniji episkopi, mnogi njegovi sadašnji profesori, kao i profesori bogoslovija. Bilo je i stranaca koji su ovde studirali, diplomirali (Rusi, Česi, Slovaci, Rumuni, Bugari, Grci, Albanci, Mađari, Nemci, Amerikanci itd.) i kasnije postajali profesori univerziteta, episkopi i drugi crkveni delatelji u svojim zemljama. Bivalo je i studenata drugih veroispovesti koji su ovde studirali i diplomirali. Od značajnijih imena profesora, stručnih saradnika i studenata Bogoslovskog fakulteta treba svakako pomenuti: biblistu Dimitrija Stefanovića, liturgičara Lazara Mirkovića, etičara Atanasija Popovića, apologetu Radivoja Josića, vizantologe arhimandrita Filareta (Granića) i Dragutina Anastasijevića, istoričara Radoslava Grujića, biblistu i arheologa Dušana Glumca, filosofa Borislava Lorenca, kanonistu Sergija Troickog, dogmatičara arhimandrita Justina (Popovića) - koji je od svog upokojenja u lokalnim crkvenim krugovima poštovan kao Prepodobni ava Justin, istoričara i asketičara Vikentija Fradinskog, biblistu Miloša Erdeljana, etičara Dimitrija Dimitrijevića, kanonistu Blagotu Gardaševića, dogmatičara Stojana Goševića, psihologa i katihetičara Radmila Vučića, lingvistu Bogoljuba Ćirkovića, biblistu Emilijana Čarnića, apologetu Lazara Milina, omilitičara Čedomira Draškovića, istoričara Dušana Kašića, blaženopočivšeg episkopa šumadijskog akademika Savu (Vukovića), episkopa bivšeg Zahumsko-hercegovačkog Atanasija (Jevtića), episkopa budimskog Danila (Krstića), Jovana (Maksimovića) - episkopa Ruske zagranične Crkve koji je nakon upokojenja poštovan u lokalnim crkvenim krugovima kao Sv. Jovan Šangajski, Nikolaja Zernova profesora Oksfordskog univerziteta, Nikolaja Afanasjeva profesora Bogoslovskog instituta u Parizu, Vasilija Zjenkovskog, arhimandrita Kiprijana (Kerna) profesora Bogoslovskog instituta u Parizu, episkopa Antonija (Bartoševića), akademika Dimitrija Bogdanovića.

Danas

Fakultet, sa crkvom posvećenom Svetom apostolu i jevanđelisti Jovanu Bogoslovu i Svetom Savi, fakultetskim internatom, bibliotekom i knjižarom, nalazi se od septembra 1995. godine, u novim, namenski građenim prostorijama u Beogradu u ulici Mije Kovačevića 11b.

Godine 2007/08, dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta je bio dr Irinej Bulović, redovni profesor. Te godine, prodekan za nauku je bio dr Bogoljub Šijaković, redovni profesor, prodekan za nastavu dr Ksenija Končarević, redovni profesor, a prodekan za finansije protoprezviter dr Radovan Bigović, vanredni profesor.

Sadašnji (april 2021.) dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta je dr Zoran Ranković, redovni profesor. Prodekan za nauku je dr Vladimir Vukašinović, redovni profesor, prodekan za nastavu je dr Srboljub Ubiparipović, vanredni profesor, a prodekan za finansije je dr Dragan Karan, docent.

Između brojnih vannastavnih aktivnosti studenata i nastavnog osoblja Fakulteta treba svakako pomenuti veoma uspešan fakultetski Šahovski klub "Bogoslov" čiji je predsednik protoprezviter dr Dragan Milin.

Bogoslovski fakultet svake godine posebno obeležava dve slave: Svetog Savu (14/27. januar) i Svetog apostola i jevađelistu Jovana Bogoslova (8/21. maj).

Vidi još

• Univerzitet u Beogradu
• Bogoslovija

Spoljašnje veze

• Zvanična stranica Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu