Klisa

Za ostale upotrebe, v. Klisa (razvrstavanje).

Klisa
Ulica na Klisi
Grad	Novi Sad
Klisa Klisa (Novog Sada)

Klisa je gradska četvrt Novog Sada.

Ime

Mapa gradskih četvrti Novog Sada, na kojoj se vidi položaj Klise

Ime Klisa potiče od latinske reči ecclesia, što znači crkvište, jer se, kako svedoče arheološka iskopavanja, u srednjem veku tu nalazilo naselje sa crkvom. Ova reč je u srpski jezik došla preko turskog jezika, a ime današnjeg naselja Klisa potiče iz vremena turske vladavine, kada je srpsko stanovništvo koristilo reč "klisa" da označi mesta gde su se nalazili ostaci crkava. U narodu postoji predanje da je ovaj prostor dobio ime po manastiru koji se nalazio na Klisanskom bregu.

Položaj naselja

Klisa se nalazi u severnom delu Novog Sada, između Klisanskog brega i Industrijske zone Sever na zapadu, Industrijske zone Jug na jugu, Vidovdanskog naselja i Slane bare na jugoistoku, Velikog rita na istoku i Rimskih Šančeva i gradske deponije na severu.

Istočnu granicu Klise čini ulica Temerinski put, jugoistočnu granicu čine ulice Zelengorska i Sentandrejski put, južnu granicu čini Primorska ulica, zapadnu granicu čine ulice Klisanski put, Mileve Simić i profesora Grčića (prema drugom tumačenju zapadnu granicu Klise čini ulica Josifa Pančića), dok severnu granicu čini autoput Subotica-Beograd.

Klisa se sastoji iz dva dela: Gornje Klise (na zapadu) i Donje Klise (na istoku). Granicu između ova dva dela naselja čine ulice Klisanski put i Sentandrejski put. Obližnje naselje Slana bara se ponekad smatra trećim delom Klise, a takođe se južni delovi Klise (do ulice profesora Grčića na zapadu) ponekad smatraju delom Slane bare.

U administrativnom smislu, područje Klise je podeljeno između dve mesne zajednice: MZ "Klisa" (na severu) i MZ "Slana bara" (na jugu). MZ "Klisa" obuhvata severni deo naselja Klisa, severni deo naselja Veliki Rit, naselje Klisanski breg, naselje Rimski Šančevi i gradsku deponiju, dok MZ "Slana bara" obuhvata naselje Slana bara, južni deo naselja Klisa i Industrijsku zonu sever.

Istorija

Srednjovekovna naselja Vašaroš Varad i Gornje Sajlovo na području današnje Klise (13-16. vek)

Naselja Varadinci i Sajlovo na području današnje Klise tokom osmanske uprave (16-17. vek)

Na teritoriji današnje Klise (lokaliteti Klisa-Gornja šuma i Klisa-Barutana) nalazimo tragove ljudskog života, koji datiraju iz starijeg neolita (5.500-4.500. god. p. n. e) i koji se vezuju za kompleks kultura Starčevo-Kereš-Kriš, koje odlikuje početak bavljenja zemljoradnjom i sedelačkim načinom života. Tip staništa su zemunice i prve kuće koje su građene iznad zemlje. Osim lova i ribolova, čovek ovog vremena bavi se zemljoradnjom i domestifikacijom životinja, a pored obrade kamena, razvija se domaća radinost, predenje, pletenje i izrada grnčarije.

Na Klisi (lokalitet Klisa-Gornja šuma) su, zatim, zastupljeni nalazi iz perioda mlađeg neolita (4.500-3.000. god. p. n. e), koji reprezentuje vinčanska kultura. Opšte karakteristike ove kulture su stalna nadzemna staništa i izrazito bavljenje zemljoradnjom i stočarstvom. Oruđa i oružja od kamena i kosti imaju sve širu upotrebu, a u grnčarstvu figuralna plastika je sve učestalija.

Potom su, na lokalitetu Klisa-Barutana, zastupljeni nalazi koji se vezuju za bakarno doba (3.000-2.000. god. p. n. e), kada dolazi do prekida sa neolitskom tradicijom i pojavom novih kultura, čiji su nosioci nomadi, koji grade privremena staništa, a svoju privredu zasnivaju prvenstveno na stočarstvu i metalurgiji (upotreba bakra). Donose promene u stilu i oblicima posuđa, kao i načinu sahranjivanja.

Na lokalitetu Klisa-Slana bara zastupljeni su nalazi iz bronzanog doba (2.000-950. god. p. n. e), kada su se odigrali krupni događaji u svim sferama života. Tehnološki razvoj u metalurgiji (livenje bronze) uslovio je napredak u građevinarstvu, zemljoradnji, grnčarstvu i drugim oblastima. Arheološka istraživanja pokazuju da je u bronzanom dobu, na prostoru današnje Klise postojalo naselje.

Sa lokaliteta Klisa-Barutana potiču nalazi koji pripadaju starijem gvozdenom dobu (950-400. god. p. n. e), koje je označeno pojavom trako-kimerskih plemena u Panoniji, sa kojima su stigla dragocena saznanja - metalurgija gvožđa, koja će iz osnova promeniti ekonomiku praistorijskog društva.

Na lokalitetu Temerinska petlja nađena je manja rimska podna opeka, koja datira iz antičkog perioda.

U srednjevekovnom periodu (od 13. do 16. veka) na području današnje Klise postojala su naselja Vašaroš Varad (mađarski: Vásárosvárad) i Gornje Sajlovo (mađarski: Zajol). Naselje Vašaroš Varad (poznato i kao Stari Petrovaradin, Petrovaradin, Petur-varad, Varad, Varoš Varad, i kasnije Varadinci) bilo je najvažnije srednjevekovno naselje na bačkoj obali današnje teritorije Novog Sada i naseljeno je u kontinuitetu od 10. veka. Tragovi ovog naselja su nađeni "s obe strane temerinskog druma kod barutane", a među ostacima naselja pronađeni su i ostaci crkve "romaničkog stila". Naselje je bilo smešteno uz staru obalu Dunava, a činilo je važno trgovište i žitnicu (ambar). Osim ribarstva i trgovine, koja je uslovila i razvoj zanatstva, naselje se bavilo i proizvodnjom čamaca i skela koje su verovatno namenski građene za prevoz žita i vina, koje je iz fruškogorskih vinograda dalje prevoženo ka severu. Važnu trgovačku ulogu naselje je zadržalo sve do 16. veka.

Gornje Sajlovo (poznato i kao Gornje Isailovo, Isailovo, Sajlovo I ili Sajlovo) je bilo slovensko naselje i pominje se 1237. godine u povelji ugarskog kralja Bele IV (u istoj povelji se pominje i drugo naselje pod imenom Donje Sajlovo, koje se nalazilo na području današnjeg Sajlova). Nastanak imena Sajlovo / Isailovo vezuje se za manastir, koji je prema predanju, nekada postojao na Klisanskom bregu, odnosno ime je dato po monahu isihasti ovog manastira, Isaiji. Ovaj monah je bio veoma poštovan u narodu, pa je po njemu prostor dobio ime. Neki istorijski izvori potvrđuju da se u 12. veku istočno od Rumenke nalazio veliki manastir.

U tursko doba (16-17. vek), naselja Varadinci i Sajlovo bila su nastanjena Srbima. Prema turskom popisu iz 1554. godine, u Varadincima je bilo 5, a na Sajlovu 3 kućna broja. Po popisu iz 1570. u Varadincima je bilo 3, a na Sajlovu 6 kućnih brojeva, da bi po popisu iz 1590. u Varadincima bilo 18 kućnih brojeva, a na Sajlovu nijedan. Ovde se mora napomenuti da su tadašnji turski popisi beležili isključivo hrišćansko (srpsko) stanovništvo koje je bilo dužno da plaća porez. Muslimansko stanovništvo, za koje se takođe zna da je živelo na ovim prostorima, bilo je oslobođeno plaćanja poreza, a porez nisu plaćali ni neki Srbi (ukoliko su, recimo, bili u turskoj službi), tako da je broj stanovnika ovih naselja sigurno bio veći.

Današnje naselje Klisa formirano je 1693. godine, posle odlaska Turaka iz ovih krajeva. Ovo naselje je formirano na prostoru današnje Gornje Klise. Prvobitno naselje bilo je razbijenog tipa, a docnije, naknadnim naseljavanjima i izgradnjom kuća starosedelaca odvojenih iz porodičnih zadruga, postepeno dobija obrise pravog panonskog, ušorenog naselja. Tokom 18. veka registrovano je dvadesetak, a krajem 19. veka oko 40 kuća. Na prostoru Donje Klise postojala je bagremova šuma, koja je 1870. posečena, a krčevina isparcelisana i za potrebe gradnje kuća prodavana poljoprivrednicima sa Čeneja, iz Kaća, Rumenke i drugih okolnih naselja.

Između dva svetska rata, Klisa je bila tipično seosko naselje sa izrazitom poljoprivrednom funkcijom - čak 98% stanovništva registrovano je kao poljoprivredno, a manji broj stanovništva činili su radnici, zanatlije i činovnici. Klisani su snabdevali novosadske pijace povrtarskim, mlečnim i mesnim proizvodima. Značajnu ulogu u razvoju poljoprivrede imala je zemljoradnička zadruga. Tokom vremena, posle Drugog svetskog rata, ovaj deo grada je potpuno izmenio svoju funkciju, tako da je poljoprivreda ostala samo kao sporedno zanimanje nekih domaćinstava. Na osnovu urbanističkog plana iz 1965. izvršena je nova parcelizacija oranica i bašti, te je zemljište namenski prodavano za gradnju kuća doseljenicima iz okolnih naselja i migrantima iz drugih krajeva Jugoslavije, u prvom redu iz Bosne i Hercegovine.

U Drugom svetskom ratu, stanovnici Klise aktivno su učestvovali u narodnooslobodilačkom pokretu. Već u prvim danima rata 1941. godine, mladi Klisani su skupljali oružje i municiju i sklanjali je na sigurna mesta. To će oružje kasnije upotrebiti borci Novosadskog partizanskog odreda, koji su na Klisi imali najsigurnije uporište. Prve godine okupacije, 1941, omladina Klise učestvovala je u diverzijama, paljevini žita, podmetanju oštrih predmeta pod točkove kamiona na Međunarodnom putu, u pisanju antifašističkih parola i rasturanju letaka. Većina tih aktivista je kasnije pohapšena, mnogi su osuđeni na robiju i stradali u koncentracionim logorima, a jedan broj mladih ljudi poginuo je u partizanima u završnim borbama za oslobođenje zemlje. U mnogim kućama bile su partizanske baze, u kojima su se sklanjali ilegalni borci i ratni materijal. Na Klisi je duže vreme radila tehnika mesnog komiteta KPJ, u kojoj su umnožavani leci i proglasi oslobodilačkog pokreta.

Stanovništvo

Ulica u južnom delu Klise (zapadnom delu Slane bare)

Ulica u južnom delu Klise (zapadnom delu Slane bare)

Krajem 18. veka ovde je živelo 180 stanovnika, da bi ih krajem 19. veka bilo 240. Popis iz 1948. godine zabeležio je da ima 135 kuća sa 597 stanovnika, a 1971. godine je bilo 834 domaćinstva sa 3.977 stanovnika. Po popisu iz 1991. mesna zajednica "Klisa" imala je 1.406 domaćinstava sa 4.533 stanovnika.

Većina stanovnika naselja su Srbi. Na početku Drugog svetskog rata, u naselju je živelo svega pet porodica koje nisu bile srpske, i to: tri slovačke, jedna mađarska i jedna hrvatska porodica.

Prema podacima preduzeća JKP Informatika Novi Sad, na području mesne zajednice "Klisa" živi 8.540 stanovnika (2010. godina), a na području mesne zajednice "Slana bara" 7.507 stanovnika (2010. godina). [1]

Karakteristike naselja

Klisa je prvobitno imala karakter ciganskog naselja. Stanovalo se najpre u zemunicama, a potom u kućama od naboja sa dve prostorije, da bi se kasnije kvalitet gradnje kuća poboljšavao. U naselju preovlađuju porodične kuće, uglavnom prizemne, a u novije vreme ima i spratnih objekata.

Javne ustanove

Prvi školski objekat na Klisi izgradila je crkvena opština 1860. godine, a nova škola podignuta je 1935. u zapadnom delu Gornje Klise. U severnom delu Klise, na granici sa naseljem Klisanski breg, nalazi se okružni zatvor, u okviru kojeg je sagrađena pravoslavna crkva, a u naselju postoji i pošta. Takođe postoji i sportski centar, koji je sagrađen pre nekoliko godina.

Saobraćaj

Kroz naselje (ili pored njega) prolaze autoput E-75 Beograd – Subotica, magistralni put 22.1 Novi Sad – Subotica i regionalni put R-120 Novi Sad – Temerin. Na ukrštanju autoputa E-75 i regionalnog puta R-120 nalazi se petlja Novi Sad – Centar.

Neke od najznačajnijih ulica na Klisi su: Temerinski, Sentandrejski, Klisanski i Zmajevački put, ulice Savska, Paje Radosavljevića, itd.

Klisa je sa ostalim delovima grada i prigradskim naseljima povezana linijama javnog prevoza 1, 5, 5N, 15, 15A, 30, 31, 32, 33, 34 i 35.

Privreda

Najzastupljenije su tercijarne delatnosti, odnosno trgovina, a od firmi se izdvaja „M-Rodić“.

Sport

Igralište fudbalskog kluba Proleter u južnom delu Klise (zapadnom delu Slane bare)

Igralište fudbalskog kluba Borac na Klisi

Na Klisi se nalazi igralište fudbalskog kluba Proleter, koji igra u Prvoj ligi Srbije. U naselju postoji i fudbalski klub Borac, ženski košarkaški klub "Proleter", a takođe i šahovski klub.

Izvori

• Dr Jovan Romelić - dr Gordana Milidragović - Živana Topalov, „Klisa“, Enciklopedija Novog Sada, sveska 11, Novi Sad, 1998.
• Branko Ćurčin, „Slana bara nekad i sad“, Novi Sad, 2002.
• Milan Paroški, „Novi Sad - stara varoš 7.000 godina“, Novi Sad, 2008.
• Jovan Mirosavljević, „Brevijar ulica Novog Sada 1745-2001“, Novi Sad, 2002.
• Jovan Mirosavljević, „Novi Sad - atlas ulica“, Novi Sad, 1998.
• Milorad Grujić, „Vodič kroz Novi Sad i okolinu“, Novi Sad, 2004.
• Zoran Rapajić, „Novi Sad bez tajni“, Beograd, 2002.
• Melhior Erdujhelji, „Istorija Novog Sada“, Veternik, 2002.
• Đorđe Randelj, „Novi Sad - slobodan grad“, Novi Sad, 1997.
• Dr Slobodan Ćurčić, „Naselja Bačke - geografske karakteristike“, Novi Sad, 2007.
• Agneš Ozer, „Život i istorija u Novom Sadu“, Novi Sad, 2005.
• Program radova na uređivanju građevinskog zemljišta za 2003. godinu, Zavod za izgradnju grada, Novi Sad.

Vidi još

• Gradske četvrti Novog Sada

Vanjske veze

• Detaljna mapa Novog Sada i Klise Arhivirano 2009-12-31 na Wayback Machine-u

Klisa na Wikimedijinoj ostavi