Banat u Drugom svjetskom ratu

Banat
Banat

Status:	Autonomni region Srbije pod nemačkom okupacijom
Postojao u periodu:	1941 – 1944.
Glavni grad:	Veliki Bečkerek
Zvanični jezik:	nemački, srpski
Stanovništvo:	585.579 (1931)
Civilni komesar:	Jozef-Sep Lap
Religija:	pravoslavlje, katolicizam, protestantizam
Politički prethodnik:	Dunavska banovina
Politički naslednik:	AP Vojvodina

Banat je u toku Drugog svetskog rata (od 1941. do 1944. godine) bio autonomni politički entitet u sastavu Srbije pod nemačkom okupacijom. Entitet je uspostavljen posle okupacije i podele Kraljevine Jugoslavije od strane Sila osovine. Iako je zvanično bio u sastavu Srbije, Banat je bio zaseban i vlast u njemu je bila u rukama lokalne nemačke manjine. Oblasni civilni komesar bio je Jozef-Sep Lap. Posle poraza Sila osovine 1944. godine i završetka nemačke okupacije Srbije ova oblast se oporavila i najveći deo teritorije Banata je pripojen autonomnoj pokrajini Vojvodini u sastavu nove socijalističke Srbije i SFRJ.

Istorija

Cilj lokalnih banatskih Nemaca je bio da od Banata formiraju posebnu državu Podunavskih Nemaca povezanu sa Trećim rajhom. Stoga su lokalne nemačke vlasti počele da proganjaju Srbe (koji su bili najbrojnija etnička grupa u Banatu), kao i Jevreje i Rome.

Nemački okupatori su uveli antijevrejske mere odmah posle invazije i okupacije Kraljevine Jugoslavije. Članovi Jevrejske zajednica grada Zrenjanina su odvedeni u koncentracioni logor Tašmajdan blizu Beograda gde su pogubljeni. Septembra 1941. godine su izvršena masovna vešanja srpskih i jevrejskih civila. Jevreji su prisilno uključeni u radne bataljone i oterani na prisilan rad od strane nemačkih okupacionih vlasti. Avgusta 1942. godine nemački zvaničnici objavili su da je Banat očišćen od Jevreja. Tokom rata, na lokalitetu koji je danas poznat pod nazivom Stratište blizu sela Jabuka, nemačka vojska je ubila oko 20.000 lica koja su većinom dovedena iz koncentracionog logora Sajmište blizu Beograda. Na istom mestu, nemačka vojska je koristila peć za spaljivanje. Najveći broj banatskih Jevreja ubijen je na tom mestu.

Stanovništvo

• Nacionalna pripadnost

Prema popisu iz 1931. godine, populacija u Banatu je iznosila 585.579 stanovnika, uključujući:

• • Srbi = 261.123 (44,59 %)
  • Nemci = 120.541 (20,58 %)
  • Mađari = 95.867 (16,37 %)
  • Rumuni = 62.365 (10,65 %)
  • Slovaci = 17.900 (3,06 %)
  • Hrvati = 12.546 (2,14 %)
• Veroispovest

Po veroispovesti, stanovništvo se izjašnjavalo (po popisu 1931):

• • Pravoslavni = 321.262 (56,71 %)
  • Katolici = 196.087 (34,62 %)
  • Protestanti = 37.179 (6,56 %)
  • Ostali = 11.932 (2,11 %)

Narodnooslobodilačka borba u Banatu

Poginuli borci Južnobanatskog partizanskog odreda kod Vladimirovca, 12. jula 1941.

U nameri da se aktivisti i simpatizeri KPJ spasu od hapšenja posle napada Nemačke na SSSR, koje je dobilo masovne razmere (samo u Banatu oko 400 lica), partijsko rukovodstvo je kompromitovane komuniste počelo da uključuje u partizanske odrede. U julu i avgustu u Banatu je obrazovano više narodnooslobodilačkih partizanskih odreda: Južnobanatski (11. jula), Melenački, Aleksandrovačko-karađorđevački, Petrovgradski, Mokrinski, Dragutinovački, Kumanački i poslednji u julu Kikindski. Početkom avgusta obrazovan je Stajićevski odred, a 12. avgusta Margitički (banatsko-dubički). Van naselja našlo se i nekoliko četa: botoška, bašaidska, dve elemirske, padejska i iđoška partizanska grupa. Ukupno se u odredima našlo 200 boraca, od kojih polovina komunisti.

u Banatu su izvođene partizanske akcije. Prva je izvedena 12. jula 1941, pokušajem rušenja pruge Pančevo - Vršac, između Vladimirovca i Alibunara. Najviše borbenih akcija vezano je za Mokrinski partizanski odred.

Za banatske odrede je karakteristično da su bili slabo naoružani, brojno slabi (najviše do 30-ak boraca) i da su ulazili u otvorene okršaje sa daleko nadmoćnijim snagama okupacione vlasti, što se po njih tragično završavalo. Strategija banatskih partizana 1941. godine bila je u funkciji očekivanja skore pobede sovjetske vojske. Izvođenjem akcija u širokom prostoru nastojalo se da se neprijateljske snage što više razvuku, kako bi se pomoglo lakšem napredovanju očekivane Crvene armije.

Ratni zločini

Grupa obešenih političkih zatvorenika u Zrenjaninu 19. septembra 1941.

Nemačke vlasti obesile su 21. juna 1942. godine 25 rodoljuba u Pančevu.

Zločin Nemaca u Perlezu, Banat.

Tokom rata, nemačke okupacione trupe ubile su 7.513 stanovnika Banata, uključujući:

• 2.211 lica koja su ubijena direktno
• 1.294 lica koja su poslata u koncentracione logore i tamo ubijena
• 1.498 lica koja su poslata na prisilan rad i tamo ubijena
• 152 lica koja su mobilisana i kasnije ubijena
• 2.358 ubijenih članova pokreta otpora

Od ukupnog broja žrtava (ne računajući ubijene članove pokreta otpora), 4.010 bili su muškarci, 631 bile su žene, 243 bila su starija lica, i 271 bila su deca.

Literatura

• Jelena Popov, Vojvodina i Srbija, Veternik, 2001.
• Dimitrije Boarov, Politička istorija Vojvodine, Novi Sad, 2001.
• Slobodan Ćurčić, Broj stanovnika Vojvodine, Novi Sad, 1996.
• History of Europe, The Times, London, 2001.
• Richard Overy, History of the 20th century, The Times, London, 2003.

Vidi još

• Drugi svjetski rat u Jugoslaviji