Četvrti krajiški partizanski odred

Četvrti krajiški NOP odred'
Segment	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Formacija	Četiri bataljona u januaru 1942.
Komandanti
Komandant	Danko Mitrov
Angažman
Bitke	Bitka na Motajici

Četvrti krajiški partizanski odred nalazio se na teritoriji između rijeka Vrbasa, Save i Bosne i na jugu linijom Jajce - planina Vlašić. U svom sastavu imao je četiri bataljona. U odredu je bilo: preko 1750 pušaka, 27 puškomitraljeza, 7 teških mitraljeza, jedan minobacač, kao i veći broj pištolja i ručnih bombi. Jedan broj boraca bio je naoružan lovačkim puškama. Komandant odreda bio je Danko Mitrov, španski borac.

Djelovanje četnika

Poslije neuspjeha u napadu na Kotor-Varoš i u iznenada nametnutoj borbi na Lipovcu, četnici su uspjeli da za kratko vrijeme unesu razdor među borce i posiju sumnju u ispravnost politike NOP-a, ne samo kod boraca, već i kod ionako zaplašenog naroda.

U periodu između dva rata na terenu srednje Bosne je bio razvijen četnički pokret. Samo u srbačkoj i teslićkoj opštini bilo je preko 120 četnika. U Blatnici je 28. juna 1939. godine, zakletvu položilo preko 30 četnika. U Tesliću je postojala četnička četa koju je još 1921. formirao Pavle Radišić, samozvani četnički vojvoda, koji je nakon okupacije Jugoslavije 1941 pobjegao u Srbiju. Po direktivi Draže Mihailovića vratio se u srednju Bosnu i razvio četničku propagandu.

Krajem decembra 1941. i početkom januara 1942. na teritoriji srednje Bosne prebacuju se po direktivi četničkog rukovodstva nekoliko oficira, žandarma, policajaca i drugih. Njihov zadatak bio je da se ubace u partizanske redove i razorno djeluju, a u pogodnom momentu da izvrše prevrat u partizanskim četama i preuzmu komandu nad jedinicama.

Već 14. februara 1942. Ilija Malić, komandir Pribiničke četničke čete, po naređenju Vrhovnog komandanta Draže Mihailovića formirao je vojno-četnički bataljon »Petar Mrkonjić«, o čemu je obavijestio i komandanta partizanskog bataljona.

Formiranje Proleterskog bataljona

Proleterski bataljon Bosanske krajine je formiran 17. marta 1942 u Čelincu, i trebao je ući u sastav Prve proleterske brigade. Zbog teške političke i vojne situacije, bataljon je zadržan, sa zadatkom da u sadejstvu sa jedinicama 4. odreda spriječi dalje širenje i vojničko organizovanje četnika i njihovog uticaja na ovom terenu i zaustavi osipanje partizanskih četa i kadrovski ih ojača, da razvije veću političku aktivnost i sačuva teritoriju srednje Bosne do pristizanja jačih jedinica sa sektora 1, 2. i 5. krajiškog odreda, odnosno Kozare, Podgrmeča i Drvara.

Četnički puč u Jošavci

U martu mjesecu u Jošavci su bili smješteni: Operativni štab za Bosansku krajinu u zgradi žandarmerijske stanice, štab Četvrtog KPNO odreda, Okružni komitet KPJ i Okružni komitet SKOJ u crkvenoj zgradi i bolnica sa 30 ranjenika u osnovnoj školi. Ranjeni Mladen Stojanović ležao je u jednoj kući udaljenoj 1200m. U Štabu 4. odreda tada se nalazio samo Rade Radić, do tada zamjenik političkog komesara, odnosno politički instruktor.

Neposredno obezbjeđenje navedenih ustanova vršili su borci Jošavačke partizanske čete koje je Radić zajedno sa tadašnjim političkim komesarom čete Petrom Aleksićem pripremao za izvršenje puča.

Puč je izvršen noću između 31. marta i 1. aprila 1942. godine, odmah poslije ponoći. Za vrijeme puča poginulo je 15 partizana i Mladen Stojanović

Saradnja sa ustašama

Nakon puča Radić je izabran za komandanta četničkih snaga za protiv Narodnooslobodilačke vojske na teritoriji tadašnjeg Četvrtog odreda.

Već 4. aprila Radić se sastao sa domobranskim generalom Brozovićem u Banja Luci gdje su usaglasili sporazum o saradnji u borbi protiv partizana i NOP-a u cjelini.

Trinaestog maja u Banja Luci Lazo Tešanović dogovara saradnju sa ustašama.

Radićev prisni saradnik Uroš Drenović, 28. aprila 1942. godine, održao je sastanak sa komandantom 3. ustaške pukovnije, pukovnikom Šimićem i predstavnicima ustaške vlasti u Mrkonjić Gradu. Toga dana potpisan je sporazum između četnika i ustaša o zajedničkoj borbi protiv jedinica 3. i drugih partizanskih odreda.

Neposredna saradnja ustaša i četnika bila je sve čvršća. Oni su zajednički i jednovremeno izvodili akcije protiv jedinica 3. i 4. odreda i Proleterskog bataljona. Došlo je i do novih sastanaka i potpisivanja sporazuma između predstavnika ustaške vlasti i četničkih komandanata.

Borba na Motajici

Borbe su trajale od 6 – 8 juna. U borbama su učestvovala četiri četnička bataljona sa oko 1500 boraca i jedna četa njemačkog SS bataljona Princ Eugen. Proleterski bataljon je desetkovan i na vrhu planine ostalo je 117 boraca. Pod dramatičnim okolnostima prebacili su se u Slavoniju noću 14 juna. Četnici su 12. juna prisilili ostatak Prnjavorske partizanske čete na predaju i uz veliki ceremonijal razoružali jednog po jednog borca, tako da je i posljednja jedinica 4. krajiškog odreda prestala da postoji. Jedan broj ovih boraca ostao je sa četnicima, dok je drugi otišao svojim kućama.

Područje sjeverne Bosne između Vrbasa i Bosne prešlo je u četničke ruke.

Dolazak Prve proleterske divizije

Krajem 1942 i početkom 1943. Prva proleterska divizija se nalazila na prostoru srednje Bosne, između Vrbasa i Bosne. Razvijajući svoja ofanzivna dejstva, prvenstveno protiv četničkih snaga, ova divizija je pomogla ponovnom oživljavanju i zamahu narodnog ustanka na ovom prostoru, što je dovelo do ponovnog formiranja 4. krajiškog NOP odreda i njegovih jedinica, kao i u dosta masovnom prilivu boraca u sve jedinice 1. proleterske divizije Razbijanjem četnika, naročito u rejonu Jošavke stvoreni su izvanredni uslovi za politički rad na terenu. Narod je dobro dočekao proleterske jedinice i veliki broj dobrovoljaca stupio je u NOVJ. Samo sa teritorije Prnjavora i šire okoline u 1. proletrsku brigadu je stupilo oko 700 boraca.

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma), Beograd 1974. godina.