Zaseda kod Lepenice 1943.

Rijeka Lepenica u Bosni i Hercegovini.

Zasjeda kod Lepenice 1943. je bila partizanska zaseda Nemcima u drugom svetskom ratu.

19. jula 1943. godine, u dolini rijeke Lepenice, 21 kilometar zapadno od Sarajeva, kolona protivtenkovskog bataljona (nem. Panzerjäger Abteilung) 7. SS divizije ušla je u zasedu delova Prve krajiške brigade. U borbi koja je trajala kraće od jednog sata, nemačka jedinica pretrpela je teške gubitke od 47 poginulih, 5 ranjenih i jednog nestalog po vlastitom izveštaju.

Ovaj sukob zabeležen je u dnevnom izveštaju za 21. juli nemačke Komande Jugoistoka komandi oružanih snaga.

Okolnosti sukoba

U drugoj polovini juna, julu i avgustu 1943. Peta krajiška divizija dejstvovala je u široj okolini Sarajeva. U tom periodu Glavna operativna grupa probila se sa Zelengore u istočnu Bosnu, uništavajući lokalne osovinske garnizone. 7. SS i 369. legionarska divizija prebačene su nakon okončanja operacije Švarc u istočnu Bosnu cilju suzbijanja dejstava NOVJ. Peta krajiška divizija, čiji je osnovni zadatak bilo opšte sadejstvo Glavnoj operativnoj gruipi NOVJ u istočnoj Bosni, uključila su u zbivanja na ovom dinamičnom poprištu.

Delovanje Pete divizije u tom periodu bilo je vrlo ofanzivno. Bez neke stalnije slobodne teritorije, brigade su bile u stalnom pokretu. Njene jedinice napadale su pojedine garnizone, privredne i saobraćajne objekte i kolone osovinskih snaga. Na komnikacijama su stalno buile aktivne veće ili manje zasede. Među najuspešnijim borbama ističe se zauzimanje Kaknja 28. juna, borba kod sela Ravne 7. jula, borba za Podlugove 17. jula, borba na Berberuši 26. jula i napad na aerodrom Rajlovac 11. avgusta.

Tok borbi

Napadne grupe 7. SS i 369. legionarske divizije nastojale su da energičnim akcijama zahvate i razbiju delove Pete divizije, ali bez uspeha. Saznavši za pripremljenu nemačku akciju većeg obima, da bi izbegla eventualno okruženje, Peta divizija se 16/17. jula probila preko reke Bosnue na zapad. Snage 7. SS divizije sa potčinjenim ustaško-domobranskim snagama pokušavale su da je zahvate i razbiju, pa je došlo do niza okršaja u oblasti Kiseljaka i Visokog. Prva krajiška brigada tokom noći 18/19. jula zauzela je Kiseljak, da bi ga tokom dana 19. jula Nemci ponovo zauzeli i utvrdili. Iz Kiseljaka su uz sadejstvo avijacije nastavili napade na okolne položaje partizana. Nakon snažnog vazdušnog napada, kolona 7. SS protivtenkovskog bataljona krenula je preko otvorenog terena u nastupanje prema položajima 3. bataljona Prve krajiške.

Kako su se Nemci kretali brzo i bez doboljno obezbeđenja, štab krajiškog bataljona uočio je priliku da ih uvuče u zasedu. Rasporedio je borce prema liniji nastupanja esesovaca, naredivši da se ne otvara vatra pre naređenja komandanta. Kad je cela nemačka kolona ušla u zasedu, na njih je sa bliskog odstojanja otvorena vatra 27 bataljonskih puškomitraljeza. Nemci su bili iznenađeni i potpuno razbijeni, pa je na njih izvršen juriš. Za manje od jednog sata borbe postignuta je pobeda. Bataljon 7. SS divizije je razbijen, naneti su mu teški gubici, a ostatak se u neredu spasio bekstvom prema Han-Ploči. Zaplenjena je velika količina oružja i opreme.

Prema mišljenju komandanta 3. bataljona Prve krajiške Mirka Zeca, kako je preneto u knjizi o Prvoj krajiškoj brigadi, Nemci su nastupali slobodno i bez neophodnog obezbeđenja jer su bili ubeđeni da su se posle snažnog vazdušnog napada partizani nesumnjivo povukli sa te pozicije.

U svom članku o ovoj borbi, komesar istog bataljona Drago Đukić izneo je drugačiju pretpostavku. Prema njegovom gledištu, osnovni razlog nemačkog žurnog nastupanja bila je izdaja od strane jedne lokalne stanovnice. Bataljon je naime bio veoma iscrpljen od višednevnih borbi i pokreta, pa se zaustavio u selu Homoljska Ćuprija na rečici Lepenici na kratak odmor. Usled iscrpljenosti ljudstva, zanemarene su neke mere opreza. O ovome je jedna stanovnica odmah obavestila Nemce, pa su oni požurili kako bi zatekli partizane nespremne.

(SS bataljon) Kretao se duž puta Han-Ploče - Homoljska Ćuprija, i to: sa jednom četom samim putem a sa druge dvije desno i lijevo od puta, na udaljenju od 100 metara. Nastupao je u kolonama bez isturenih dijelova i brzo, sa očitom namjerom da naš bataljon uhvati na spavanju, opkoli i uništi.

Osmatrači su primetili nastupanje Nemaca u trenutku kad su ovi već prišli na oko 500 metara. U trenutku je postojala opasnost od panike i neorganizovanog izvlačenja, što bi bilo plaćeno teškim gubicima, jer je povlačenje bilo moguće samo stranom golog brda koja je izložena vatri neprijateljskih oruđa. Štabovi su uspeli da preduprede paniku i uspeli su žurno i u potaji da izvuku jedinice ravnicom kroz kukuruze, i rasporede ih prema pravcu nemačkog nastupanja. Na taj način je nemački bataljon, nastojeći da iznenadi neprijatelja, sam bio iznenađen.

U izveštaju SS divizije "Princ Eugen" od 20. jula 1943. godine stoji:

Južno od Han-Ploča, u dolini Lepenice, 10 km jugoistočno od Kiseljaka, dovedeni su dijelovi 7. okl. lov. bataljona po jednoj agentici u klopku te su uništeni...

Prema dokumentima Prve krajiške brigade, borba se odigrala 19. jula 1943. Međutim, komanda jugoistoka je izvestila o njoj u izveštaju za 21. juli.

Gubici obeju strana

Nemačka komanda jugoistoka je u svom dnevnom izveštaju obavestila komandu oružanih snaga (njem. Oberkommando der Wehrmacht) o ovoj borbi. Nemački izveštaj o tome kaže sledeće:

SS divizija: Dijelovi protutenkovskog bataljona upali u zasjedu u dolini Lepenice (21 [kilometar] zapadno od Sarajeva). 47 mrtvih (od toga 3 oficira), 5 ranjenih, 1 starješina nestao. 43 izbrojena neprijateljska mrtva. Luftwaffe tukla uzvisine s obje strane Lepenice. Mere odmazde otpočete...

U knjizi o prvoj krajiškoj proleterskoj brigadi stoji sledeće:

Kada je i začelje ušlo u zasjedu, pištaljka komandanta bataljona prodorno se oglasila i odjeknuo je neujednačeni plotun. Neprijateljski vojnici su pokušali da se odbrane, ali su mnogi već pali. Za nepun čas borbe ubijeno je 84, ranjeno 36, a zarobljena su 4 vojnika. Zaplijenjena su 2 protivtenkovska topa, 4 puškomitraljeza, 6 strojnica, 42 puške, 2.000 metaka, 16 granata, dosta obuće odjeće i sanitetskog materijala. U jurišu je život izgubio vodnik Petar Vržina, a 2 borca su ranjena.

Primetno je da oba izveštaja umanjuju svoje gubitke i maksimalizuju gubitke neprijatelja. Najveća razlika je u broju ubijenih partizana, Nemci tvrde 43, a partizani navode gubitke od 1 ubijenog i 2 ranjena. S obzirom da su partizani ostali na poprištu, poklapanje između partizanskog izveštaja o zaplenjenom oružju i sopstvenih gubitaka u nemačkom izveštaju, sugeriše da je nemački broj o sopstvenim gubicima približno tačan. S druge strane, postoji poimenična evidencija boraca Prve krajiške brigade, sa detaljima o mestu pogibije, što sugeriše tačnost partizanskog izveštaja o sopstvenim gubicima.