Vlado Dapčević
| Vlado Dapčević | |
 Vlado Dapčević | |
| Biografija | |
|---|---|
| Datum rođenja | 14. jun 1917. |
| Mesto rođenja | Ljubotinj, kod Cetinja, Kraljevina Crna Gora |
| Datum smrti | 12. 7. 2001. (84 godina) |
| Mesto smrti | Brisel, Kraljevina Belgija |
| Državljanstvo | SR Jugoslavija |
| Narodnost | Crnogorac |
| Veroispovest | ateista |
| Politička partija | Partija rada Ranije: Komunistička partija Jugoslavije |
uredi  |
|
Vladimir – Vlado Dapčević (1917 — 2001), revolucionar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, potpukovnik NOVJ, a nakon rata pristalica Rezolucije Informbiroa i politički zatvorenik režima Josipa Broza Tita.
Bio je mlađi brat narodnog heroja Peka Dapčevića.
Biografija[uredi | uredi kod]
Da bi se razumjela sva ta moja djelatnost i, kako će možda nekome izgledati, nevjerovatna i glupa tvrdoglavost i neprekidno suprotstavljanje svima i svakome - neko će možda i pomisliti da sam bio neka vrsta luđaka ili slično - želim na kraju da kažem da su moji postupci ipak bili racionalni i da su se uvijek zasnivali na mojim idejnim i političkim ubjeđenjima. Čitavog života sam se trudio da ostanem dosljedan onome u šta vjerujem, bez obzira na posljedice po mene.[1]
Rođen je 14. juna 1917. godine u selu Ljubotinju, kod Cetinja. Potiče iz činovničke porodice. Gimnaziju je pohađao na Cetinju, ali je zbog organizovanja štrajka učenika, isključen iz škole.
Partijski rad[uredi | uredi kod]
1933. godine, sa šesnaest godina, postaje član SKOJ-a, a iste godine je, zbog širenja komunističkih ideja, prvi put uhapšen. U KPJ je primljen 1934. godine.
Godine 1935. učestvuje u velikim partijskim demonstracijama i tuči sa policijom, zbog čega biva uhapšen. U zatvoru je proveo mesec dana. Školovanje nastavlja u Podgorici, Nikšiću i Prizrenu, ali svuda biva isključen iz škole. Na kraju je, zbog komunističke aktivnosti, isključen iz svih škola u Kraljevini Jugoslaviji. Zbog zasluga na organizovanju partijskih ćelija izabran je za organizacionog sekretara Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Crnu Goru, Boku, Sandžak, Kosovo i Metohiju.[1]
Usled policijske provale u KPJ, tokom 1936. godine, dolazi do masovnog hapšenja članova partije. Pokrajinski komitet u Crnoj Gori na to uzvraća organizovanjem demonstracija, gde dolazi do ozbiljnih sukoba s policijom. U tim sukobima gine 12 demonstranata, dok ih je pedesetak ranjeno, a skoro 400 pohapšeno. Posle direktive partije da se obustave sukobi, Vlado se predao policiji. U zatvoru u Sarajevu provodi skoro četiri meseca kada su, zbog pritiska međunarodne javnosti, skoro svi pušteni na slobodu.
U toj provali su pale organizacije koje su bile vezane za one koji su bili pohapšeni. Ja sam dobio zadatak da stvaram nove organizacije i učvršćujem postojeće. Nastavili smo sa radom kao da provale nije ni bilo. Išao sam noću od sela do sela, krili su me članovi partije, hranili me.[1]
Početkom 1937. godine postavljen je za organizacionog sekretara MK KPJ za Cetinje. Prijavljuje se, kao dobrovoljac, za odlazak u Španiju, ali policija otkriva i hapsi veliku grupu dobrovoljaca.
Studije u Beogradu[uredi | uredi kod]
Odmah sam se uključio u rad partijske organizacije i u žestoke i krvave borbe koje su se u to vrijeme vodile. Ne samo sa policijom. Sa ljotićevcima. Vama je danas teško to čak i da shvatite. Ispričaću ti samo djelić toga. Poslije dugih čarki i kavgi upadoše, jednom, ljotićevci na Tehnički fakultet. Naoružani. Svaki je nosio i po dva pištolja. Dao im Masalović, šef Nedićevog kabineta, a kasnije komandant srpske državne straže, da ubijaju komuniste na Univerzitetu. Bilo ih je nešto oko četrdeset. Htjeli su da izađu na balkon, održe govoranciju i, onda, da razlupaju one jevrejske radnje u Aleksandrovoj ulici, sada Bulevaru revolucije. Ja sam, baš u tom momentu, govorio studentima. Bilo je to na izlazu iz aule. Čim su me vidjeli, pucali su na mene. I danas stoje rupe u onom mermernom zidu. Oni navališe sa pištoljima, a mi sa tehničarskim stolicama. Raniše jednog Vukadinovića u ruku, i ovi moji se pokolebaše. Pokušali smo, prvo, da prođemo kroz glavna vrata, ali oni otvoriše paljbu na nas. Gore, na spratu, bio se zabarikadirao studentski akcioni odbor i na ljotićevce odozgo bacao gvozdene klupe. U jednom trenutku, vidim, šunjaju se dvojica prema zidu, zafrljačim stolicu i pogodim ih. Ali, stolica teška, bukova, pa me zanese i ja malo izađoh iz zaklona. U onom magnovenju, pogledam lijevo, vidim drugog kako se šunja. Otvori vatru na mene. Metak me pogodio ispod jagodične kosti, prošao iznad nepca i ulećeo u grlo.[1]
Vlado tek 1939. godine dobija dozvolu da polaže maturu u Kotoru. Te godine upisuje se na Tehnološki fakultet u Beogradu.
Na Univerzitetu se uključuje u borbu za odbranu autonomije Univerziteta, kao i na organizovanju partijskih ćelija među studentima i radnicima. U jednoj od borbi sa ljotićevcima na Fakultetu je ranjen u glavu vatrenim oružjem.[1] Učestvovao je na velikim studentskim demonstracijama decembra 1939. godine, kada je četrnaest drugova poginulo.[1] Sutradan je govorio na komemorativnom skupu na fakultetu, tokom kojeg je ponovo došlo do tuče sa ljotićevcima.[1]
Tokom 1940. godine učestvuje u radu plenuma Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru. Prema Vladovoj oceni, već tada su "počele neke intrige, karijerizam, neke svinjarije koje su mene prosto zaprepašćivale."[1] Zatim po zadatku odlazi u Boku kotorsku, gde radi na stvaranju novih partijskih organizacija. Zbog frakcijskih borbi unutar KPJ, dolazi do raspuštanja Okružnog komiteta KPJ za Cetinje, čiji je Vlado bio član.
Drugi svetski rat[uredi | uredi kod]
Za vreme bombardovanja 6. aprila 1941. godine Vlado se nalazio u Beogradu. Odatle se prebacuje u Crnu Goru, gde učestvuje u partijskom radu na organizovanju ustanka. Aktivno učestvuje Trinaestojulskom ustanku naroda Crne Gore. Kao borac Lovćenskog bataljona učestvovao je u napadu na Pljevlja.
U jesen 1941. godine, Vlado se usprotivio direktivi Partije o vraćanju određenog broja boraca kućama, zbog čega je isključen iz KPJ. Zajedno sa borcima Lovćenskog bataljona učestvuje u formiranju Prve proleterske brigade, kada postaje borac njenog Prvog (lovćenskog) bataljona. Posle Igmanskog marša i dolaska u Foču, početkom 1942. godine, ponovo je primljen u Partiju i postavljen za političkog komesara Drinskog dobrovoljačkog odreda.
Sredinom 1942. godine postavljen je za komandanta Prve čete Prvog (lovćenskog) bataljona Prve proleterske. Zbog kritičkih istupa ponovo je isključen iz Partije. Kao komandir desetine bombaša učestvuje u nizu akcija, sve do ranjavanja krajem 1942. godine.
Učestvuje u borbama na Neretvi i Sutjesci, nakon kojih je ponovo primljen u KPJ i postavljen za političkog komesara Sedme krajiške brigade. U prvoj polovini 1944. godine postavljen je za političkog komesara Oficirske škole pri Vrhovnom štabu, a zatim za komesara Desete krajiške divizije NOVJ. Iz rata izlazi u činu potpukovnika.
Informbiro i robija[uredi | uredi kod]
Posle rata je postavljen za nastavnika na Višoj partijskoj školi, a potom 1947. godine za načelnika Uprave Jugoslovenske armije za agitaciju i propagandu.
Učestvuje na Petom kongresu KPJ, jula 1948. godine, u Beogradu. Prihvatajući Rezoluciju Informbiroa, pokušao je da pobegne iz zemlje, sa generalima Arsom Jovanovićem i Brankom Petričevićem. Bekstvo je osujećeno i, tom prilikom na granici sa Rumunijom, gine načelik Generalštaba JA general Arso Jovanović. Vlado uspeva da pobegne i jedno kratko vreme se krije u Beogradu, da bi, pri ponovnom pokušaju bekstva preko mađarske granice, bio uhapšen.
Tad se dogodila jedna vrlo zanimljiva stvar. Kad su isljednici završili posao, materijal protiv nas dali su vrhovnom vojnom tužiocu i Vrhovnom vojnom sudu radi podizanja optužnice. Međutim, oni odgovoriše da u svemu tome nema elemenata krivičnog djela, da su to partijske pobune i prekršaji i da za to možemo biti samo partijski kažnjeni. Predsjednik suda je bio general Krdžić, a tužilac Veljko Žižić. Kad su ovi odbili, pozvali su njihove zamjenike Lakovića i Lakića. I oni su odbili. Sve su ih pohapsili i poslali na Goli otok. Zamisli, koliko su ti ljudi tada bili hrabri![1]
U istražnom zatvoru u Glavnjači i Banjici je proveo 22 meseca, a 1950. godine je osuđen na dvadesetogodišnju robiju. Od juna 1950. do 6. decembra 1956. godine nalazio su u logorima Stara Gradiška, Bileća i Goli otok. U zatvoru su prema Dapčeviću i drugim pristalicama Informbiroa primenjivane najteže metode mučenja, uključujući "špalir", linč i zloglasno "špansko plivanje".[1] U Gradiški, na prinudnom radu, šefovi su im bili zarobljene i osuđene ustaše. Medu njima i koljači osuđeni na po dvadeset godina zatvora.[1]
Tu Gradišku pamtim kao tri mjeseca neopisivih muka, tortura i ponižavanja kakva čovječanstvo sigurno ne pamti. [...] Svakakve muke u staroj Jugoslaviji sam bio prošao, kao i kasnije na Golom otoku, ali od tih muka ništa strašnije nema.[1]
Po izlasku sa robije, zbog pretnje novim hapšenjem, 1958. godine, beži s grupom drugova u NR Albaniju. U Albaniji među emigrantima izbija sukob oko puteva dalje borbe. Vlado je želeo da borbu nastavi u Jugoslaviji, dok se većina odlučila za odlazak u SSSR. Posle nekoliko meseci neizvesnosti, albanske vlasti ih upućuju u SSSR.
Emigracija[uredi | uredi kod]
Po dolasku u Sovjetski Savez emigrantima je ponuđeno da nastave školovanje ili da prihvate odgovarajući posao, što je Vlado odbio i nastavlja sa političkim radom. Organizuje snažnu propagandu uoči Konferencije komunističkih partija u Moskvi, 1961. godine. Konferencija usvaja Rezoluciju kojom se Savez komunista Jugoslavije, osuđuje kao revizionistička i antimarksistička partija.
Prilikom izbijanja Kubanske krize, 1962. godine, Vlado je među organizacijom organizovao dobrovoljce za odlazak na Kubu. Iako su Kubanci odobrili vize, sovjetske vlasti nisu dozvolile dolazak dobrovoljaca. Posle 22. Kongresa Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPSS), Vlado je podržao stav albanskih i kineskih komunista u sukobu s KPSS-om, zbog čega je ozbiljno ugrozio svoj dalji opstanak u SSSR-u.
Živeći u Odesi tokom 1964. i 1965. godine radio je na doktorskoj tezi o istoriji jugoslovenskog radničkog pokreta. Početkom 1965. godine pokušava da ode kao dobrovoljac u Vijetnam, ali ga sovjetske vlasti sprečavaju. SSSR napušta 1965. godine i odlazi u zapadnu Evropu.
Da bi preživeo, boraveći u Belgiji, Švajcarskoj i Holandiji, radi najteže fizičke poslove. Istovremeno pokušava da među jugoslovenskom ekonomskom emigracijom razvije politički rad, ali ne postiže neki uspeh. Policija ovih zemalja ga više puta hapsi proteruje iz jedne zemlje u drugu. Tek mu 1969. godine Belgija odobrava stalni boravak. Iz Belgije se povezuje sa marksističko-lenjinističkim partijama zapadne Evrope i učestvuje u njihovom radu.
Ponovo robija[uredi | uredi kod]
Zakon se poštovao u onoj Jugoslaviji, a u ovoj se uopšte ne poštuje. Jesam li ja dvadeset dva i po mjeseca bio pod policijskom istragom četrdeset osme?! Jesam li sad bio četiri i po mjeseca pod policijskom istragom?![1]
Saradnjom jugoslovenske i rumunske policije, uhapšen je 1975. godine u Bukureštu. U Jugoslaviji je osuđen na smrt, ali mu je kazna zamenjena za 20 godina zatvora. Držan je u potpunoj izolaciji.[1]
Juna 1988. godine pušten je iz Požarevačkog zatvora i proteran iz Jugoslavije. Po ukidanju zabrane povratka, Vlado se septembra 1990. godine vratio u SFRJ. U brojnim intervjuima i javnim nastupima ukazivao je na opasnost izbijanja rata i raspada Jugoslavije.
Osnivanje Partije rada[uredi | uredi kod]
Nepunu godinu dana nalazio se na čelu novoformirane KPJ, ali se zbog njegove odlučne borbe protiv nacionalizma u Partiji, ova partija raspala. Vlado je 27. marta 1992. godine osnovao Partiju rada. Za vreme ratnih zbivanja na području bivše Jugoslavije, aktivno se angažovao na jačanju antinacionalističke svesti u pravcu zaustavljanja rata, pri čemu oštricu svoje borbe usmerava prozivanjem Miloševićevog režima.
Umro je 12. jula 2001. godine u Beogradu.
Porodica[uredi | uredi kod]
Čitava Vladina porodica je učestvovala u NOB-u, braća Peko i Milutin, kao i sestra Danica. Brat Milutin i sestra Danica, su se kao i Vlado, 1948. godine, izjasnili za Informbiro, te doživeli sličnu sudbinu.
U medijima, umetnosti i književnosti[uredi | uredi kod]
Radio Televizija Beograd je aprila 1987. godine sa njim snimila intervju u KP domu Požarevac. Emisija je neko vreme bila zabranjena za prikazivanje.[1] [1]
Njegov lik se pojavljuje u televizijskoj seriji Save Mrmaka Četrdeset osma - Zavera i izdaja snimljenoj 1988. godine u kojoj ga je igrao glumac Ivan Šebalj. [2]
Svoj životni put je u Briselu 1989. godine ispričao novinaru Borbe Slavku Ćuruviji koji je na osnovu tih iskaza objavio knjigu Ibeovac - Ja, Vlado Dapčević.[1]
1991. godine gostovao je u emisiji Klub 91 Televizije Sarajevo kao predsednik Komunističke partije Jugoslavije. [3]
1998. godine dao je intervju za podgoričku televizijsku stanicu Blue Moon. [4]
Izvori[uredi | uredi kod]
Spoljašnje veze[uredi | uredi kod]
- Slavko Ćuruvija: Ja, Vlado Dapčević Arhivirano 2015-07-24 na Wayback Machine-u
- Mltranslations.org: Vlado Dapčević, pristupljeno 20. aprila 2012.
- Novosti.rs: Odiseja Vlada Dapčevića, pristupljeno 20. aprila 2012.
- Espressostalinist.com: Vlado Dapčević (1917-2001), pristupljeno 20. aprila 2012.
- TVSA: Vlado Dapčević predsednik Komunističke partije Jugoslavije (intervju u emisiji Klub 91), 9. juli 1991.
- RTB: „Robijaš Vlado Dapčević - sužanj jugoslovenskih tamnica“ (intervju sa Vladom Dapčevićem u KP domu Požarevac), Božidar Kalezić i Slavko Ćuruvija, april 1987. (emisija je bila zabranjena)
- (en): Četrdeset osma - Zavera i Izdaja (1988)