Velika Plana
Za ostale upotrebe, v. Velika Plana (razvrstavanje).
| Velika Plana | |
|---|---|
|
| |
 Grb | |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Podunavski |
| Opština | Velika Plana |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 16210 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°19′20″N 21°04′16″E / 44.322333°N 21.071166°E |
| Nadmorska visina | 107 m |
  Velika Plana Velika Plana (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 11320 |
| Pozivni broj | 026 |
| Registarska oznaka | VP |
Koordinate: 44° 19′ 20" SGŠ, 21° 04′ 16" IGD
Velika Plana je gradsko naselje u Srbiji u opštini Velika Plana u Podunavskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 16210 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 17197 stanovnika).
Geografske odlike[uredi | uredi kod]
Velika Plana se nalazi na levoj obali Velike Morave. Kroz Veliku Planu prolazi auto-put Beograd - Niš kao i pruga Beograd - Niš - Skoplje.
Istorija[uredi | uredi kod]
Velika Plana je starije naselje. Pominje se u vreme Austrijske Srbije kao naseljeno mesto pod imenom Plana. Ranije je ovo naselje bilo i Selištu, pored Morave, odakle su se premestili na današnje mesto zbog stalnih poplava i pomerenja Moravskog korita. Staro groblje iz doba kada je Plana bila u Selištu, pored Morave, locirano je u Gloži. Tu se nalaze spomenici iz 1761. i 1764. godine. U Bukovici su se iskopavali prstenje i kosti, a ima tragova od zidina. I ovde ima tragova od starog groblja. U ataru Velike Plane je i manastir Koporin, za koji narod misli da ga je podigao despot Đurađ, mada istorijska nauka smatra da je to učinio Despot Stefan, koji je najverovatnije tu i sahranjen (a i ktitorski natpis je takav).
Godine 1732. pominje se u Plani knez Dmitar, tada je selo imalo 26 domova (hlebov). Godine 1818. Plana je imala 98 a 1822. g. 111 kuća. Godine 1846. u Plani je bilo 182 kuće, a po popisu iz 1921. g. Plana je imala 995 kuća sa 5107 stanovnika. Iz crne Gore su preci Tatinaca (Stefanovića) i Mijatovića (Slavnića, Radosavljevića, Radojkovića i Petronijevića). Od Sjenice su Despotovići, sa Kosova su došli Nedeljkovići, Šulkići, Jeremići (danas raznim prezimenima), zatim ima u znatnom broju doseljenika od Vidina, iz Poletkovca, iz krajinske Koprivnice, od Paraćina, iz okoline Kruševca. itd. (podaci krajem 1921. godine).[1][2]
Privreda[uredi | uredi kod]
Velika Plana bila je poznata po klaničnoj industriji. Prvo je firma Klefiš i Zojs 1889. osnovala klanicu za svinje, pernatu živinu i izvoz jaja, a već sledeće godine to je uradio i Vilhelm Šumaher. Do početka Prvog svetskog rata obe klanice su napredovale i osavremenjivale se. U periodu između dva svetska rata podignute su još dve klanice: Tonija Klefiša i ortačka Mike Jovanovića iz Velike Plane sa Brankom Stanišićem iz Beograda. Posle Drugog svetskog rata u Velikoj Plani se osavremenjuju ciglana „Progres“, fabrika namestaja „Zvezda“, „IPK Srbija 10. oktobar - industrija mesa Plana“, „Perkon“, mlinsko-pekarsko i trgovačko preduzeće „Napredak“, „Goša-montaža“, štamparija i mnoga druga preduzeća i prodavnice.
Lider u privredi Velike Plane danas je ciglana „Progres AD“.
Turizam[uredi | uredi kod]
Velika Plana ima velike mogućnosti u oblasti turizma i ugostiteljstva, ponajviše zbog značajnih kulturno-istorijskih spomenika, a najznačajniji su manastir Koporin, prvo grobno mesto Karađorđa Petrovića i Crkva Zahvalnica i stare crkve brvnare iz XVIII i XIX veka (Pokajnica, stare crkve u Krnjevu i Lozoviku).
Najznačajniji segment u ponudi i razvoju turizma ovog kraja svakako predstavlja etno selo „Moravski konaci".
Demografija[uredi | uredi kod]
Stanovništvo opštine je raznorodno, doseljavano iz raznih krajeva, sa raznih geografskih i etničkih prostora. Najviše je došlo sa Kosava i Crne Gore, a pojedina sela zahtevaju migracije iz Bugarske i Homolja. Porodice su dolazile različitim putevima, grupno ili pojedinačno.
U naselju Velika Plana živi 12.923 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,4 godina (38,2 kod muškaraca i 40,6 kod žena). U naselju ima 4988 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,25.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 15820 | 97.59% | ||
| Crnogorci | 71 | 0.43% | ||
| Makedonci | 38 | 0.23% | ||
| Hrvati | 26 | 0.16% | ||
| Jugosloveni | 26 | 0.16% | ||
| Romi | 23 | 0.14% | ||
| Goranci | 14 | 0.08% | ||
| Mađari | 11 | 0.06% | ||
| Albanci | 10 | 0.06% | ||
| Slovenci | 6 | 0.03% | ||
| Bugari | 6 | 0.03% | ||
| Rusi | 5 | 0.03% | ||
| Nemci | 3 | 0.01% | ||
| Vlasi | 3 | 0.01% | ||
| Bunjevci | 2 | 0.01% | ||
| Česi | 1 | 0.00% | ||
| Ukrajinci | 1 | 0.00% | ||
| Rumuni | 1 | 0.00% | ||
| Muslimani | 1 | 0.00% | ||
| nepoznato | 54 | 0.33% | ||
| m | ž | |||
| ? | 25 | 33 | ||
| 80+ | 90 | 179 | ||
| 75-79 | 192 | 303 | ||
| 70-74 | 290 | 462 | ||
| 65-69 | 442 | 484 | ||
| 60-64 | 432 | 503 | ||
| 55-59 | 364 | 421 | ||
| 50-54 | 616 | 619 | ||
| 45-49 | 749 | 679 | ||
| 40-44 | 531 | 612 | ||
| 35-39 | 534 | 567 | ||
| 30-34 | 539 | 531 | ||
| 25-29 | 547 | 568 | ||
| 20-24 | 597 | 546 | ||
| 15-19 | 600 | 539 | ||
| 10-14 | 502 | 477 | ||
| 5-9 | 456 | 458 | ||
| 0-4 | 352 | 371 | ||
| prosek | 38.2 | 40.6 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 3399 | 297 | - | 5 | 849 | 111 | 553 | 493 | 137 | 404 |
| Ženski | 2198 | 130 | - | 4 | 593 | 33 | 84 | 418 | 119 | 84 |
| Oba | 5597 | 427 | - | 9 | 1442 | 144 | 637 | 911 | 256 | 488 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 17 | 76 | 200 | 105 | 62 | 57 | - | - | 33 | |
| Ženski | 34 | 32 | 142 | 198 | 244 | 69 | 3 | - | 11 | |
| Oba | 51 | 108 | 342 | 303 | 306 | 126 | 3 | - | 44 |
Poznatije ličnosti[uredi | uredi kod]
- Velimir Živojinović Masuka, pesnik, upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu (Velika Plana)
- Vladimir Petković, istoričar umetnosti, direktor Narodnog muzeja u Beogradu (Veliko Orašje)
- Kosta Manojlović, etnomuzikolog, suosnivač i prvi rektor Muzičke akademije u Beogradu (danas Fakultet muzičke umetnosti) (Krnjevo)
- prof dr Radomir Lukić, dekan Pravnog fakulteta (Miloševac)
- Aleksandar Tirnanić Tirke, jugoslovenski fudbaler i selektor (Krnjevo)
- dr Vojislav Koštunica, predsednik SRJ (detinjstvo u Miloševcu)
- Snežana Savić, pevačica i glumica (Velika Plana)
- dr Milan Bane Đorđević, primarijus kardiologije po kojem je nazvan Pejsmejker centar Kliničkog centra Srbije „Prof. dr Milan Bane Đorđević“ (Velika Plana)
- Ivan Studen, autor mnogo izvođene drame Karađorđe (15-ak godina u Velikoj Plani)
- med dr LJubiša Jovanović, pulmolog i nagrađivani pisac (Staro Selo i Velika Plana)
- prof dr Dragan D. Milanović, Mašinski fakultet (gimnazija Velika Plana)
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ Podaci su uzeti iz: „Naselja“ knj.13 (dr. B. M. Drobnjaković.: Smederevsko Podunavlje i Jasenica)) i iz „Letopisa“ varošice Velika plana
- ↑ Literatura „Letopis Podunavskih mesta“(Beč 1998) period 1812 – 1935 g. Letopisa, po predanju, Podunavskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Dosenjenici čime se bavili meštani i poreklo doseljenika
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
Korišćena literatura[uredi | uredi kod]
- Izvor Monografija Podunavske oblasti 1812—1927. objavjeno (1927 g.)„Napredak Pančevo“
- „Letopis“: Podunavska mesta i običaji Marina (Beč 1999 g.). Letopis period 1812 – 2009 g. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju mesta u Južnoj Srbiji, mesta i običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime se bavili meštani i poreklo doseljenika
- Napomena — u uvodnom delu autor je dao kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do stvaranje države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Spoljašnje veze[uredi | uredi kod]
- Velika Plana (velikaplana.info) Arhivirano 2018-08-08 na Wayback Machine-u
- Velika Plana (velikaplana.org.rs) Arhivirano 2012-02-23 na Wayback Machine-u
- Etno Selo Velika Plana www.etnoselo.rs Arhivirano 2021-11-29 na Wayback Machine-u
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Satelitska mapa (Wikimapia)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
