Van, Turska
Van
| |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 38°29′N 43°22′E / 38.483°N 43.367°E | |
| Država |  Turska
|
| regija | Istočna Anadolija |
| provincija | Van |
| Vlast | |
| - Gradonačelnik | Bekir Kaya |
| Površina | |
| - Ukupna | 2 289 |
| Visina | 1 730 |
| Stanovništvo (2000.) | |
| - Grad | 284 464 |
| Vremenska zona | UTC+2 (UTC) |
| Poštanski broj | 65 000 |
| Pozivni broj | +90 432 |
| Službene stranice www.van.gov.tr/ | |
| Karta | |
  Van | |
Van (kurdski: Wan, armenski: Վան) je grad na obali Jezera Van na istoku Turske. Van je administrativni centar istoimene turske provincije Van od 284 464 stanovnika.[1]
Historija[uredi | uredi kod]
Kraljevstvo Urartu[uredi | uredi kod]
Pod antičkim imenom Tušpa (Tushpa), Van je bio prijestolnica Kraljevstva Urartu u 9. vijeku pne. Arheološki lokalitet sa ostatcima stare Tušpe nalazi se na strmom brdu poznatom kao Kaštel Van (Van Kalesi), koje se nalazi uz Jezero Van - nekoliko kilometara zapadno od današnjeg centra grada. Tu su pronađeni klinopisi na staroperzijskom isklesani po nalogu perzijskog kralja Kserksa I (vl. početkom 5. vijeka pne.).[2]
U lokalnom muzeju čuvaju se brojni urartijski natpisi i keramika pronađeni na lokalitetu Van Kalesi.[2]
Od Orontida do Kraljevine Armenije[uredi | uredi kod]
Regija Van je u 7. vijeku pne. bila pod kontrolom armenskih Orontida, a nakon tog Perzijanaca sve do od sredine 6. vijeka pne.. Aleksandar Veliki zauzeo je Van - 331. pne., a nakon njegove smrti bio je u sastavu Seleukidskog Kraljevstva. Do početka 2. vijeka pne. bio je u sastavu Kraljevine Armenije. Za vrijeme vladavine armenskog kralja Tigrana II, koji je osnovao grad Tigranakert u 1. vijek pne. Van je postao važan centar.[2] Sve do početka 4. vijeka regijom i gradom Tosp (kako se tad zvao Van) vladala je Artaksijadska dinastija.
Bizant i Kraljevstvo Vaspurakan[uredi | uredi kod]
Bizant je kratko vladao regijom od 628. do 640., sve do provale muslimanskih Arapa, koji su zavladali pokrajinom Armenijom od kraja 7. vijeka.[2]Slabljene arapske moći omogućilo je da lokalni armenski vladari ponovno preuzmu vlast, među njima je dinastija Arcrunida postala najmoćnija, ispočetka su bili vazali Srednjovjekovnog Armenskog Kraljevstva[2] ali su 908. proglasili nezavisnost, i osnivali svoje Kraljevstvo Vaspurakan. Posljednji kralj Vaspurakana, Ivan Senekerim Arcruni, predao je svoje kraljevstvo bizantskom caru - 1021., koji je osnovao temu Vaspurakan na teritoriju bivšeg kraljevstva.
Van pod Seldžucima[uredi | uredi kod]
Na taj kraj koji se odtad zvao Vaspurakan počeli su navaljivati Turci seldžuci od kraja 11. vijeka, nakon pobjede 1071. u Bitci kod Manzikerta cijela regija podpala je pod njihovu kontrolu.[2]Nakon njih krajem su vladali brojni lokalni muslimanski lideri, a nakon njih Rimski sultanat koji je vladao Vanom 20 godina sve do polovice 13. vijeka, kada je podpao pod vlast Mongola. U 14. vijeku, Vanom vladaju Azeri a nakon njih Timuridsko Carstvo.
Van za Osmanskog Carstva[uredi | uredi kod]
U prvoj polovici 15. vijeka Van i okolica postali su zona sukoba Osmanskog Carstva i Safavidskog Irana. Safavidi su zauzeli Van 1502., Osmanlije su vratili grad pod svoju vlast 1515. i zadržali ga zakratko do 1520. kad su ga Safavidi ponovo zauzeli. Osmanlije su konačno i definitivno zagospodarili gradom od 1543.[2], odtada je Van bio zasebni sandžak u ajaletu Erzurum, a kasnije u posebnom Ajaletu Van od oko 1570.
Od druge polovice 19. vijeka Van je počeo igrati veću ulogu u politici Osmanskog Carstva, zbog svog položaja u blizini granice sa perzijskim i ruskim carstvom, kao i zbog blizine Mosula u kom je pronađena nafta.
Van za Prvog svjetskog rata[uredi | uredi kod]
U vrijeme Prvog svjetskog rata Van se našao na prvoj liniji fronte između Carske Rusije i Osmanskog carstva u ratu zvanom - Kavkaska kampanja. Snage Carske Rusije zauzele su grad i držale ga pod okupacijom od 1915. do 1917.[2] Posljedice tog rata osobito su gorko osjetili nekad većinsko stanovništvo grada - Armenci koji su masovno deportirani ili pobijeni, - tako da ih danas gotovo i nema.[2] Na kraju tog rata - Van je bio u ruševinama i gotovo potpuno prazan. Nakon rata grad je obnovljen nekoliko kilometara istočno od drevnog kaštela - Van Kalesi.
Na osnovu Mirovnog ugovora u Sèvresu iz augusta 1920. Van je trebao pripasti Demokratskoj Republici Armeniji ali su mladoturci pod vodstvom Mustafe Kemala Ataturka odbacili taj ugovor, nastavili boriti i ponovno zauzeli Van do kraja godine. Nakon tog je sklopljen novi dogovor - Mirovni ugovor iz Lausanne (1923) na osnovu kojeg je Van pripao Turskoj.
Van je kao i nedaleki grad Erciş (60 km sjeverno) 23. oktobara 2011. pogodio potres magnitude - 7,2 po richteru, poginulo je više stotina ljudi i porušeno na desetke zgrada.[2]
Geografija[uredi | uredi kod]
Van leži na istočnoj obali Jezera Van, na nadmorskoj visini od 1 750 metara, u plodnoj oazi u podnožju brda na kojem su ruševine drevnog kaštela.[2]
Klima[uredi | uredi kod]
Van ima oštru i suhu kontinentalnu klimu, s hladnim snježnim zimama i vrućim suhim ljetima. Kiše najviše padaju u proljeće i jesen. Prema Köppenovoj klasifikaciji klime Van ima polupustinjsku klimu (BSh, BSk).
Stanovništvo[uredi | uredi kod]
Većinsko stanovništvo grada su Kurdi.
Privreda[uredi | uredi kod]
Van je trgovački centar stočarsko poljoprivrednog kraja, poznatog po konjima, žitaricama i voću i povrću. Zbog razvijenog stočarstva razvijena je kožarska industrija.
Turizam je sve značajnija grana privrede jer je Jezero Van kao najveće u Turskoj u novije vrijeme popularna turistička destinacija, tako da grad ima aerodrom sa redovnim linijama za Ankaru i Istanbul.[2]
