Trinaesta primorsko-goranska divizija NOVJ
| 13. primorsko-goranska udarna divizija | ||
|---|---|---|
|
| ||
| Segment | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije | |
| Jačina | 5600 vojnika i oficira | |
| Formacija | 6. primorsko-goranska brigada 14. primorsko-goranska brigada | |
| Komandanti | ||
| Komandant | Veljko Kovačević | |
| Angažman | ||
| Bitke | Oktobarska ofanziva Napad NOVJ na Bosiljevo 1944. Operacija Floret Završne operacije JA | |
.svg)
Trinaesta primorsko-goranska udarna divizija NOVJ formirana je u drugoj polovici aprila 1943. godine u Brinju, prema naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ. Pri osnivanju u njen sastav su ušle Šesta i Četrnaesta primorsko-goranska brigada. Komandant divizije bio je Veljko Kovačević, a politički komesar Josip Skočilić, obojica narodni heroji.
Bila je pod neposrednom komandom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske i pretežito dejstvovala u Gorskom kotaru i Hrvatskom primorju. Po naredbi Glavnog štaba Hrvatske, od 17. maja 1943. godine, Šesta brigada preimenovana je u Prvu, a Četrnaesta u Drugu brigadu Trinaeste primorsko-goranske divizije.
Borbeni put divizije[uredi | uredi kod]
Do 25. juna 1943, divizija je sa Drugom brigadom sadejstvovala s jedinicama Druge operativne zone Hrvatske na području Bosiljeva. Od 12. maja je, sa Prvom, a zatim i Prvom, Šestom i Četvrtom brigadom Osme kordunaške divizije, vodila teške borbe protiv italijansko-kvislinških snaga za odbranu pravca Brinje–Žuta Lokva–Vratnik–Senj, a u sadejstvu s Drugom brigadom i Prvim i Drugim primorsko-goranskim partizanskim odredom u odbrani slobodne teritorije Gorskog kotara i Hrvatskog primorja.
Krajem juna 1943, divizija je preuzela odbranu pravca Brinje–Vratnik–Senj, a borbe su trajale do 8. septembra 1943. godine. Prilikom kapitulacije Italije septembra 1943, jedinice divizije vodile su borbe s italijanskom divizijom „Murđe“, te uz pomoć loklanog stanovništva razoružale najveći deo italijanskog Petog korpusa u Hrvatskom primorju i Gorskom kotaru. Tada je bila zaplenjena velika količina teškog i lakog naoružanja. U tom je trenutku u partizane stupilo oko 10 000 novih boraca, kojima su bile popunjene jedinice Trinaeste divizije i u njenom sastavu formirane nove, Treća, Četvrta, Peta i Šesta brigada. Posle reorganizacije divizije, 20. septembra 1943, Peta i Šesta brigada su rasformirane, a njihovim ljudstvom popunjene prve četiri brigade, a ostatak boraca prebačen je u Šestu diviziju NOVJ. U diviziji je tada bilo oko 5100 boraca, a jedan bataljon i 70 rukovodilaca bili su upućeni u Istru radi pomaganja tamošnjeg Narodnooslobodilačkog pokreta.
U sadejstvu sa mornaričkim jedinicama NOVJ, delovi divizije izvršili su, 25. septembra, desant na Lošinj i oslobodili ga posle dvodnevnih borbi. Početkom oktobra, deo divizije je zajedno sa Šestom divizijom učestvovao u borbama u rejonu Perušić, Gospić, Karlobag protiv delova Dvanaeste i Petnaeste domobranske pukovnije i Četvrtog ustaškog zdruga. Sa dve brigade, oslobodila je 3. oktobra Karlobag. Divizija je vodila teške borbe u nemačkoj Oktobarskoj ofanzivi, u kojoj su snage nemačke 71. pešadijske i oklopne divizije „Herman Gering“, 901. oklopnog i 14. SS policijskog puka, prokrstarile slobodnom teritorijom Gorskog kotara i Hrvatskog primorja od 7. do 15. oktobra. Divizija je pretrpela znatne gubitke, ali je već u drugoj polovini oktobra ponovno oslobodila privremeno izgubljenu teritoriju.
Krajem novembra 1943, na operativno područje Trinaeste divizije iz Slovenije je bila prebačena Osamnaesta divizija Sedmog slovenačkog korpusa NOVJ. U drugoj polovini decembra, obe su divizije vodile borbe s opkoljenom ustaško-domobranskom posadom u Vrbovskom i ustaško-nemačkim snagama koje su omogućile opkoljenoj posadi da se povuče u Ogulin. U drugoj polovini januara 1944. godine, divizija je likvidirala više neprijateljskih uporišta na liniji Karlobag–Gospić.
Četvrta brigada je 6. januara 1944. bila preimenovana u Drugu brigadu Operativnog štaba za Liku, a Druga brigada se 30. januara vratila u sastav Trinaeste divizije. Krajem januara, Osamnaesta divizija se vratila u Sloveniju, a Trinaesta je ušla u sastav Jedanaestog korpusa NOVJ. Tokom februara, divizija je vodila borbe protiv delova nemačke 392. i 188. rezervne divizije i ustaša kod Hreljina, Brinja i ostalih mesta, te tokom marta u rejonu Otočca, Senja, Križpolja, Brinja i ostalih mesta u okolici. Dana 13/14. marta oslobodila je Gomirje, u aprilu je dejstvovala u širem rejonu oko DrežnicaDrežnice, a krajem aprila oko Bosiljeva. Delovi divizije su 6. maja u luci Omišalj na Krku, potopili nemački parobrod „Plav“ i zarobili posadu, 13. juna oslobodili Delnice, a 30. juna učestvovali, zajedno sa Petom brigadom „Ivan Cankar“, u oslobađanju Bosiljeva, a 13. jula ponovno oslobodili Drežnicu.
Dana 16. juna, Treća brigada ušla je u sastav 35. ličke divizije, a 25. jula je formirana nova Treća brigada Trinaeste divizije. Divizija je tada imala 4647 boraca. U avgustu, divizija je vodila borbe oko Bosiljeva, Bosanaca, Drežnice i Josipdola. Od početka septembra vodila je borbe na komunikaciji Ogulin–Brinje–Senj–Kraljevica i u rejonu Sušaka. Njeni delovi su 15. septembra razbili ustašku četu i uništili jedan avion, 15 baraka i zgradu za smeštaj vojske na aerodromu na Grobničkom polju.
Početkom novembra, Trinaesta divizija se prebacila u Liku i 16. novembra zauzela Sveti Rok, a posle toga nastavila da čisti od neprijatelja komunikacije Lovinac–Obrovac. Sa 35. divizijom NOVJ učestvovala je u oslobođenju Gračaca početkom decembra. Dana 20. decembra 1944, dobila je naziv udarna.
Divizija je 2. aprila 1945. godine bila popunjena borcima Druge i Treće brigade iz rasformirane 35. divizije. Učestvovala je, od 23. aprila u sastavu Četvrte armije JA, u završnim operacijama za oslobođenje Like, Hrvatskog primorja, Gorskog kotara i dela Slovenije prema Ilirskoj Bistrici. Tamo je 7. maja vodila poslednje borbe sa delovima opkoljenog nemačkog 97. korpusa. Pred kraj rata, divizija je imala oko 5600 boraca.
Literatura[uredi | uredi kod]
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina.
