Srbi u Rumuniji

Srbi u Rumuniji čine priznatu nacionalnu manjinu od strane države Rumunije, petu po brojnosti u državi. Po poslednjem popisu iz 2002. godine bilo je 22.562 pripadnika srpske nacionalne manjine u Rumuniji (oko 0,1% stanovništva države), što pad od 23% u odnosu prethodni popis iz 1992. godine (29.408 pripadnika).

Kulturno i upravno središte rumunskih Srba je najveći grad rumunskog Banata, Temišvar. Ogromna većina Srba živi u njegovoj okolini i pograničnom pojasu sa Srbijom.

Istorija

Srbi u Rumuniji (2002)

Etničko područje Srba i Južnih Slovena u Rumuniji između 16. i 18. veka (prema Jovanu Cvijiću i dr Dušanu J. Popoviću)

Srpski manastir Bezdin

Srpska pravoslavna crkva u Aradu

Grad Nova Moldava

• Pogledati: Pomorišje

Srednji vek: Postojanje zajednica Slovena u ranom srednjem veku na području današnje zapadne Rumunije utvrđeno na nizu srednjovekovnih zapisa, najviše ugarskih. Krajem srednjeg veka, nadiranjem Turaka, uočeno je pomeranje Srba ka severu i naseljavanje severno od Dunava. U 15. veku osnivaju se prvi srpski manastiri: Kusić, Senđurađ, čiji su ktitori bili mahom iz kuće Brankovića.

Otomansko razdoblje: Osmansko carstvo vladalo je južnom Ugarskom od Mohačke bitke 1522. g. do 1719. g. i Požarevačkog mira, kada kao posldenji deo severno od Dunava, napuštaju Banat. Za vreme Turaka učvrstio se srpski karakter većeg dela Banata. Srbi su živeli u preko 100 malih naselja u okolini Temišvara, a postojalo je i oko 20ak srpskih manastira.

Habzburško razdoblje: Dolaskom habzburške vlasti na prostore Banata dolazi do naseljavanje nesrpskog stanovništva (Nemci, Mađari, Rumuni, Slovaci) u prilično opustele delove južne Ugarske, pa već u prvoj polovini 18. veka udeo Srba opada. Ukidanjem pomoriške vojne granice sredinom veka veliki deo Srba se iseljava iz ovog područja, pa stožer Srpstva na ovim prostorima ostaje tzv. "Banatska crna gora", koju je činilo nekoliko naselja istočno od Temišvara. Većina ovih naselja će očuvati srpski karakter sve do sredine 20. veka. Manji deo Srba naseljao je područje istočno od Temišvara, koje zbog svoje manje privlačnosti (pobrđe) u par malih naselja nije izgubilo srpski karakter sve do danas. Slično, ovome i područje Banatske Klisure, bliže Srbiji i u sastavu Vojne granice, nije izgubilo srpski karakter do danas.

Srpska Vojvodina i Tamiški Banat: Upravna jedinica Srpska Vojvodina i Tamiški Banat postojala je od 1849. g. do 1860. g. označila prvi put makar u samom nazivu postojanje prostora nastanjenog Srbima na području Habzburške monarhije. Sedište je bilo u Temišvaru. Međutim, udeo Srba (manje od trećine ukupnog stanovništva) i marginalni položaj lokalnih vlasti na području cele Habzburške monarhije nije omogućio težnje srpske zajedice u ovoj upravnoj tvorevini, pa njeno ukidanje nije označilo ništa novo za bitisanje Srba u Banatu.

Vreme Austro-Ugarske: U razdoblju 1867-1918. g. došlo je do naglog privrednog razvoja Ugarske, pa i današnjeg Banata. Razvoj Temišvara i porast njegovog stanovništva umanjio je udeo i značaj srpske zajednice u gradu. I pored toga Srbi su doživeli napredak. Većina srskih naselja je zadržala srpski karakter, ali se u obodnim delovima Banata i selima sa mešovitim stanovništvom udeo Srba smanjivao.

Pripajanje Rumuniji i međuratno razdoblje: Krajem 1918. g. srpska vojska ušla je u veći deo Banata i Temišvar i potpomogla organizovanje srpske narodne vlasti. Međutim, kasnijim mirovnim konferencijama novoosnovana Kraljevina SHS nije uspela sačuvati središnji i istočni deo Banata sa Temišvarom i on je 1919. g. predat Rumuniji. Posebno teška borba pri pregovorima bila oko položaja Banatske klisure, nastanjene pretežno Srbima i sa 3 srpska manastira. Međutim, posle razgraničenja sa obe strane granice ostalo je približno isti broj Srba, odnosno Rumuna - oko 60 hiljada. Položaj Srba u u Kraljevini Rumuniji u sledeće dve decenije bio je dobar - osnovane su srpske novine, osnovane srpske kulturne i obrazovne ustanove. Čak je i u razdoblju fašističke diktarture generala Antoneskua tokom Drugog svetskog rata položaj Srba bio podnošljiv.

Komunističko razdoblje u Rumuniji: Posleratno uspostavljanje prijateljskih odnosa između komunističkih Rumunije i Jugoslavije pozitivno se odrazilo na srpsku manjinu, iako je deo Srba, pokrenutih ratom, prešao u Jugoslaviju. Međutim, već 1948. g. rezolucijom Informbiroa i zahlađenjem odnosa Jugoslavije i SSSRa, došlo je do početka najgoreg doba u bitisanju srpske nacionalne manjine u Rumuniji, koja je u to vreme bila "satelit" SSSRa. Došlo je velikih deportacija Srba u Baragansku stepu, gušenja kulturnog i verskog života. Dodatna teškoća bilo je naseljavanje Rumuna iz ostatka Rumunije na napuštena imanja odbeglih Nemaca i drugih, pa je rumunski element naglo ojačan u sredinama Banata gde on dotle bilo mali ili nije postojao. Posle ponovnog uspostavljanja dobrosusedskih odnosa 1956. g. položaj Srba se popravio, ali je i dalje bio nepovoljan. Gašenje srpskih škola i kulturnih ustanova, pojava mešovitih brakova između Srba i Rumuna, kao i "tiha" asimilacija potpomognuta od vlasti, doprinela opadanju broja pripadnika srpske nacionalne manjine i njenom starenju. Po padu komunističkog režima u Rumuniji je bilo upola manje Srba nego 50 godina pre toga. Brojna naselja sa srpskom većinom, posebno oko Temišvara, postala su većinski rumunska. U nasljima gde su Srbi bili manjina njihov broj je postao simboličan.

Srbi u Rumuniji danas: Tokom protekle dve decenije položaj Srba u Rumuniji se popravio, iako broj pripadnika i dalje opada. Posebna teškoća je velika starost pripadnika srpske manjine i teško ostvarljiva mogućnost obnove stanovništva. Postoje i pozitivni pomaci, koji se pre svega ogledaju u vraćanju oduzete imovine, posebno u slučaju Srpske pravoslavne crkve, kao i obnovi manastira i crkava.

Veroispovest

Srpska saborna crkva i Zdanje Eparhije Temišvarske u središtu Temišvara

Srbi u Rumuniji su mahom pravoslavne veroispovesti, u okviru Temišvarske eparhije. U većini mesta gde su Srbi prisutni postoje srpske pravoslavne crkve i srpska pravoslavna groblja. Kao što je i uobičajeno najveći broj vernika je u sedištu eparhije, Temišvaru, gde postoje tri srpske crkve, od kojih je najveća Saborna crkva.

Treba naglasiti da se na području današnje Rumunije, u rumunskom delu Banata, nalazi i nekoliko manastira, koji su pripadali ili i danas pripadaju Beogradskoj patrijaršiji: Bazjaš, Zlatica, Bezdin, Sv. Đurađ, Kusić. Većina njih je u relativno dobrom stanju.

Od drugih veroispovesti važno je napomenuti da je pitanje Krašovana kao katoličkih Srba je još uvek otvoreno. U novije vreme jedan sasvim mali deo pripadnika izjašnjava se kao ateisti, a još manji broj se okrenuo neoprotestanskim crkvama.

Jezik

Srbi u Rumuniji u velikoj većini govore srpskim jezikom. Govor nalikuje govoru srpskog Banata, s tim što u njemu zbog izolovanosti rumunskih Srba ima više arhaizama i pozajmljenica iz drugih jezika. U mešovitim naseljima Srbi su još u prošlosti govorili i drugim jezicima (rumunski, mađarski, nemački). Danas je potpuno normalna pojava da rumunski Srbi znaju rumunski jezik.

Prostorni razmeštaj Srba

Srbi su nastanjeni u nizu banatskih naselja u zapadnom delu Rumunije, duž granice sa maticom, Srbijom i raspoređeni su u četiri najzapadnija okruga: Timiš, Karaš-Severin i Arad i Mehedinci. U državi postoje dve male seoske opštine sa srpskom većinom (opština Požežena i Opština Svinjica), a u jednoj Srbi čine relativnu većinu stanovništva (Opština Sokolovac). Najveći broj pripadnika, gotovo jedna trećina, živi u gradu Temišvaru. Sasvim mali broj Srba živi izvan Banata i to su sve noviji naseljenici iz Banata. Najviše ih ima u prestonici Bukureštu, oko 300 pripadnika.

U prostornom razmeštaju Srba mogu se uočiti tri uže celine:

• Banatska crna gora - Ravničarski prostor između Temišvara i granice sa Srbijom (srpskim delom Banata). Ovde se nalazi najveći broj naselja naseljenim Srbima, ali nijedno nema srpsku većinu. Najveći broj pripadnika srpske nacionalne manjine živi u samom Temišvaru i nekoliko sela jugozapadno od Temišvara;
• Banatska klisura - Prostor ulaznog dela u Đerdapsku klisuru sa rumunske strane. Kao je pogranični deo ka Srbiji, u neposrednoj blizini je Velikog Gradišta i Bele Crkve. Ovde se nalaze sve opštine sa značajnim udelom Srba u Rumuniji i nekoliko homogenih srpskih naselja;
• Pobrđe istočno od Temišvara - Ovo je najmanja celina sa par malih sela, ali su ova naselja sa mahom srpskom većinom. Ona obuhvata pobrđe između Temišvara, Lipove i Lugoša.

Naselja u Rumuniji sa prisutnom srpskom nacionalnom manjinom

Okrug Timiš

Đerdap sa rumunske strane kod srpskog sela Svinjica

grad Temišvar grad Deta grad Veliki Semikluš grad Čakovo Varjaš Veliki Sempetar Gad

Dežan Denta Dinjaš Đir Ivanda Ketfelj Keča

Knez Kraljevac Lukarevac Mali Bečkerek Mali Gaj Nemet Ovsenica

Parac Petrovo Selo Rudna Saravola Sveti Đurađ Soka Srpski Semarton

Stančevo Tolvadija Ulbeč Fenj Čanad Čenej

Okrug Karaš-Severin

grad Rešica grad Stara Moldava Bazjaš Belobreška Divić

Zlatica Leskovica Lugovet Ljupkova Mačević

Nova Moldava Prnjavor Radimna Sokolovac Šuška

Okrug Arad

grad Arad grad Nadlak Monoštor Munara

Naćvola Pečka Tornja Fenlak

Okrug Mehedinci

• grad Oršava
• Svinjica

Poznati Srbi sa područja današnje Rumunije

Najpoznatiji Srbin sa područja današnje rumunske države, Dositej Obradović

• Jovan Nenad (?-1527), samoproklamovani car Srba,
• Dositej Obradović (1742–1811), srpski pisac i prevodilac,
• Sava Tekelija (1761–1842), srpski političar i dobrotvor,
• Ivan Tabaković (1898–1977), srpski slikar,
• Milan Tabaković, srpski arhitekta,
• Stevan Bugarski, (1939-), kulturni poslenik srpske manjine u Rumuniji,
• Miodrag Belodedić, (1964-), rumunski i srpski fudbaler,
• Lavinija Milošović, rumunska gimnastičarka,
• Aleksandar Nikić, (1935-), bivši rektor temišvarske Politehnike, profesor u penziji.
• Srđan Lukin, (1986-), rumunski fudbaler,

Vidi još

• Temišvar
• Aradska srpska episkopija
• Aradski srpski protoprezviterat

Literatura

• Milojko Brusin, Naša razgraničenja sa susedima 1919-1920, Novi Sad, 1998.
• Konstantin K. Đurđulesku, Istoria Bucureştilor. Din cele mai vechi timpuri pînă în zilele noastre, Bukurešt, 1966., str. 73., 268-270.
• Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.
• Miodrag Milin, Vekovima zajedno, Temišvar, 1995.
• Dušan Popović,Srbi u Vojvodini, knjige 1-3, Novi Sad, 1990.
• Milan Tutorov, Mala Raška, a u Banatu, Zrenjanin, 1991.

Spoljašnje veze

• Savez Srba u Rumuniji Arhivirano 2012-07-31 na Wayback Machine-u (srpski jezik)
• Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena Arhivirano 2013-06-14 na Wayback Machine-u (srpski jezik)
• "Srbi" na stranici Divers (rumunski jezik)
• Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano 2022-10-07 na Wayback Machine-u (mađarski jezik)