Sonderkommando 1005

Mašina za mlevenje kostiju u logoru Janovska u Poljskoj.

Sonderkommando 1005 je bila opsežna operacija iskopavanja i uništavanja tela nacističkih žrtava, koju su u celoj istočnoj Evropi, od maja 1942. godine, vršile specijalne jedinice SD, pod komandom SS vođe Paula Blobela. U skladu sa Hajdrihovim planom o brisanju tragova masovnih zločina, sve do kraja rata trajala je organizovana akcija spaljivanja leševa miliona ubijenih u istočnoj Evropi. Organizacija cele akcije je poverena Blobelu – jednom od najodgovornijih za masakr u Babijem Jaru kod Kijeva, kada je za samo dva dana, septembra 1941, ubijeno 33.771 jevrejskih muškaraca, žena i dece.

U Beogradu je akcijom uništavanja tela ubijenih rukovodio Gustav Vilhelm Templ, u koordinaciji sa SS majorom Brunom Zatlerom. Prema svedočenju koje je Državnoj komisiji za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača dao Momčilo Damnjanović iz sela Vrhovca, koji je bio prinuđen da radi na iskopavanju leševa, u Jajincima su svakoga dana formirane po dve „kamare“ na kojima je spaljivano najpre 700, a kasnije i do 1.200 tela. Zatvorenicima je naređeno da sve pronađene dragocenosti u toku rada obavezno predaju nemačkim vojnicima. Posebne grupe logoraša su određene da raspu pepeo spaljenih po okolnim poljima, pošto bi ga prethodno pregledali, kako bi sačuvali eventualne ostatke plemenitih metala. Momčilo Damjanović je uspeo da pobegne sa trojicom zatočenika posle 36 dana rada na monstruoznom poslu spaljivanja leševa ubijenih u Jajincima. Ostali zatvorenici koji su činili „nebeski odred“ (pored petorice logoraša sa Banjice, sa kojima je doveden Damjanović, činilo ga je 55 Jevreja i 35 Roma) ubijeni su kada su u Jajincima „lomače pogašene“.

Napomena

• Sadržaj članka je preuzet iz publikacije Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941–44. Arhivirano 2014-12-17 na Wayback Machine-u objavljene pod Creative Commons licencom.

Literatura

• Sima Begović, Logor Banjica 1941–1944, 1-2, Beograd, 1989.
• Milan Koljanin, Nemački logor na beogradskom Sajmištu 1941–1944, Beograd, 1992.