Sednica CK KPJ 4. jula 1941.

Spomenik „Poziv na ustanak“ rad vajara Vojina Bakića, koji se nalazi ipred kuće u kojoj se nalazio bivši Muzej „4. juli“

Sednica Politbiroa CK KPJ koja je održana 4. jula 1941. godine poznata kao istorijska sednica jer je na njoj doneta odluka o otpočinjanju oružanog ustanka naroda Jugoslavije protiv okupatora. Sednica je održana u Vili Vladislava Ribnikara na Dedinju, a njom je rukovodio generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito. Ovaj dan se u SFRJ praznovao kao Dan borca.

Stanje uoči sedinice

Komunistička partija Jugoslavije je još na Petoj zemaljskoj konferenciji, održanoj oktobra 1940. godine u Zagrebu, ukazivala na opasnost faišstičke agresije na Jugoslaviju. Tada je pri Centralnom komitetu KPJ formirana Vojna komisija, koja je imla zadatak da priprema otpor na vojnom planu i uspostavi kontakte s antifašistički orijentisanim oficirima u Jugoslovenskoj kraljevskoj vojsci. Na prvoj sednici, posle napada Sila Osovina na Kraljevinu Jugoslaviju, održanoj 10. aprila 1941. godine, CK KPJ je pozvao sve svoje članove i simpatizere da nastave borbu protiv okupatora, a ukoliko to postane nemoguće, tj ukoliko dođe do kapitulacije Jugoslovenske vojske, koja se nazirala, odlučeno je da se počne sa pripremom oružanog ustanka. U tu svrhu na ovoj sednici formiran je Vojni komitet, čiji je zadatak bio da rukovodi tim pripremama.

Na Majskom savetovanju, održanom početkom maja 1941. godine u Zagrebu, CK KPJ je analizirao postojeću situaciju u Jugoslaviji i doneo odluku da se u duhu priprema za oružanu borbu pri većem broju pokrajinskih, oblasnih i drugih nižih partijskih organa formiraju vojni komiteti, koji bi pripremali oružanu borbu. U tu svrhu mnogi članovi Centralnog komiteta upućeni su razne krajeve zemlje, gde su radili na pripremi organizovanja ustanka. U toku maja i juna meseca formiran je veći broj udarnih grupa i desetina, koje su bile sačinjene od članova KPJ i SKOJ-a, kao i njihovih simpatizera. Te grupe su izvodile sitne akcije i sabotaže.

Napad Trećeg rajha na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. godine, kao i poziv Kominterne svim komunističkim partijama „da otpočnu sa borbom protiv okupatora kojom bi se pomogla i olakšala borba Sovjetskog Svaeza“, ubrzali su pripreme koje je KPJ pokrenula za organizovanje ustanka. Istog dana, u Beogradu je održana sednica CK KPJ, na kojoj je izdat Proglas u kome se osuđuje napad na SSSR i poziva narod da se uključi u pripreme ustanka. Ubrzo potom, 27. juna, održana je nova sednica CK KPJ, na kojoj je formiran Glavni štab NOP odreda Jugoslavije, a za njegovog komandanta izabran Josip Broz Tito.

Sednica 4. jula

Sednica Politbiroa Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije na kojoj je doneta odluka o otpočinjanju ustnaka održana je 4. jula 1941. godine u vili Vladislava Ribnikara, na Dedinju. Sednici su prisustvovali - generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito, kao i članovi Centralnog komiteta: Aleksandar Ranković, Milovan Đilas, Ivo Lola Ribar, Svetozar Vukmanović i Sreten Žujović (kao jedan od učesnika ove sednice, u pojedinoj literaturi navodi se i Ivan Milutinović, takođe član CK KPJ, ali prema svedočenjima učesnika sednice Svetozara Vukmanovića i Milovana Đilasa, kao i hroničara Vladimira Dedijera on iz nepoznatih razloga nije prisustvovao sednici). Pored njih u kući su se tokom zasedanja nalazili Vladislav Ribnikar, njegova supruga Jara i književnik Vladimir Dedijer. Oni su tokom zasedanja čuvali stražu ispred i oko kuće.

Sednicom je rukovodio Josip Broz Tito i na njoj je analizirana situacija u zemlji i svetu, a posebno situacija na Istočnom frontu. Potom je doneta odluka da se sa sabotaža i diverzija pređe na opšti narodni ustanak, a da partizanski rat bude osnovna forma razvijanja ustanka. Pored ove odluke donete su još odluke:

• da se formira Štab partizanskih odreda Srbije sa Sretenom Žujovićem na čelu;
• da se sa izvanrednim ovlašćenjima CK KPJ u Bosnu i Hercegovinu uputi Svetozar Vukmanović, a u Crnu Goru Milovan Đilas;
• da se pri CK KP Hrvatske formira Operativno partijsko rukovodstvo na čelu sa Vladom Popovićem;
• da se izvanredna ovlašćenja CK KPJ daju Edvardu Kardelju, koji se nalazi u Sloveniji;
• da ranije organizovane udarne grupe i veći broj članova KPJ izađu na teren i organizuju partizanske odrede;
• da se u partizanskim odredima postave politički komesari, kao predstavnici Partije;
• da se pokrene Bilten Glavnog štaba NOP odreda Jugoslavije

Na kraju sednice doneta je odluka da se narodima Jugoslavije uputi proglas s pozivom na ustanak. Proglas je napisao Ivo Lola Ribar i on je 12. jula štampan u ilegalnoj štampariji CK KPJ na Banjičkom vencu u Beogradu i potom upućen u sve krajeve zemlje. Između ostalog u Proglasu je stajalo:

Narodni Jugoslavije - Srbi, Hravti, Slovenci, Crnogorci, Makedonci i drugi! ... Vi ste bili pobeđeni u ratu, ali niste pokoreni. Slavne tradicije borbe za pravdu i sobodu vaših dedova ne smeju biti zaboravljene. Sada je vreme da pokažete da ste dostojni potomci svojih predaka. Sada je vreme, sada je kucnuo čas, da se dignete svi ako jedan u boj protiv okupatora i njihovih domaćih slugu, krvnika naših naroda. Ne prezajte ni pred kakvim terorom neprijatelja. Na teror odgovarajte masovnim udarom po najosetljivijim tačkama fašističkih okupatorskih bandita. Uništavajte sve - sve što koristi fašističkim osvajačima. Ne dozvolimo da naše željeznice prevoze ratni materijal i druga sredstva koja služe fašističkim hordama u njihovoj borbi protiv Sovjetskog Saveza. Stvorimo od naše zemlje opsednu tvrđavu za fašističke osvajače.

Zgrada bivšeg Muzeja „4. juli“, danas

Obeležja

Kuću u kojoj je održana sednica, Vladislav Ribnikar je posle rata poklonio Komunističkoj partiji i u njoj je 1. maja 1950. godine otovren Muzej „4. juli“, koje je radio sve do 2000. godine, a kuća je 2003. vraćena porodici Ribnikar. Odlukom Savezne skupštine FNRJ, 26. aprila 1956. godine 4. juli je proglašen za državni praznik - Dan borca i proslavljao se svake godine u čitavoj zemlji. Posle raspada SFR Jugoslavije, postao je državni praznik Savezne Republike Jugoslavije, ali se kasnije obeležavao samo u Srbiji, gde je ukinut 2001. godine odlukom Vlade Srbije.

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Vladimir Dedijer „Dnevnik“ (drugo sažeto izdanje). „Jugoslovenska knjiga“, Beograd 1951. godina.
• Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941-1945. „Vojno-istorijski institut“ Beograd, 1964. godina.
• Svetozar Vukmanović Memoari „Revolucija koja teče“. „Komunist“, Beograd 1971. godina.
• Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919-1979 (knjiga prva). „Narodna knjiga“ i Institut za savremenu istoriju, Beograd 1980. godina.
• Istorija Saveza komunsita Jugoslavije. Istraživački centar „Komunist“ Beograd, „Narodna knjiga“ Beograd i „Rad“ Beograd, 1985. godina.

Spoljašnje veze

• Dokumentarna serija „Jugoslavija u ratu 1941-1945.“ peta epizoda (Jara Ribnikar i Milovan Đilas pričaju o sednici CK KPJ od 4. jula 1941.