Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine
Referendum o nezavisnosti Republike Bosne i Hercegovine od SFRJ je bio legalni referendum o secesiji ove republike iz Jugoslavije, održan je 29. februara i 1. marta 1992. godine. Iako je većina građana glasala za nezavisnost, referendum je bio neuspeo, s obzirom da je po Ustavu bilo neophodno da na referendum izađe preko dve trećine punoletnih građana, da bi mogao da se smatra validnim.
Na glasanje izašlo 64,31 posto birača s pravom glasa, a za suverenost BiH glasalo njih 99,44 posto.[1][2] Radiotelevizija Republike Srpske navodi da je izlaznost bila 63,7% građana SR BiH, od čega je 92,7% glasalo za nezavisnost.[3]
1. mart se danas u Federaciji BiH obilježava kao Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine, dok se ovaj datum u Republici Srpskoj ne slavi, već smatra početkom rata u BiH.[4][5]
Politička pozadina[uredi | uredi kod]
Nakon što su Slovenija i Hrvatska proglasile nezavisnost od SFRJ 1991. godine, predstavnici SDA i HDZ su u skupštini SR BiH 15. oktobra 1991. godine, preglasavanjem poslanika SDS protivustavno donijeli Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine. Tim aktom je skupštinska većina u parlamentu BiH odlučila da se povuku predstavnici SR BiH iz rada saveznih organa Jugoslavije dok se ne postigne dogovor između svih republika koje sačinjavaju SFRJ.
Nakon toga, Srpska demokratska stranka je započela osnivanje Srpskih autonomnih oblasti, a 9. i 10. novembra 1991. je sprovela referendumom o osnivanju Srpske Republike Bosne i Hercegovine kao sastavnog dijela Jugoslavije.[3] Vlasti Bosne i Hercegovine su ovaj referendum proglasile nevažećim.[3]
Briselskom Deklaracijom o Jugoslaviji od 17. decembra 1991., na osnovu preporuka međunarodne Arbitražne komisije, kojom je predsjedavao Francuz Robert Badinter, konstatirana je disolucija SFRJ i tadašnje republike su pozvane da se do 23. decembra 1991. izjasne o nezavisnosti. Republike su dobile obećanja da će do 15. januara biti i međunarodno priznate.[2]
Na dan 9. januara skupština bosanskih Srba je proglasila Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu koja je sastavni dio Jugoslavije.[3]
Raspisivanje referenduma[uredi | uredi kod]
15. januara 1992. objavljen je izvještaj Badinterove Arbitražne komisije, u kojem je konstituiranje Bosne i Hercegovine kao suverene i nezavisne države uvjetovano još jedino referendumom njenih građana, jer su ostali uvjeti iz decembarske Deklaracije Evropske zajednice bili ispunjeni.[2] Na dan 25. januar 1992. godine skupštinska većina, koju su činili uglavnom predstavnici Muslimana (Bošnjaka) i Hrvata, je donijela odluku o održavanju referenduma o nezavisnosti od SFRJ. Sjednica održana u ranim jutarnjim satima bila je duga i burna. Prije odluke o referendumskom pitanju na scenu su stupile prijetnje političara iz SDS-a kojim su nastojali isposlovati da svi poslanici srpske nacionalnosti napuste sjednicu.[6] Tadašnji poslanik u Parlamentu Republike Bosne i Hercegovine Miro Lazović je svjedočio o prijetnjama smrću upućenim njemu i njegovoj porodici zbog ostajanja na sjednici.[6] Nakon što je većina srpskih članova skupštine BiH protesno napustila sjednicu, Parlament BiH je doneo odluku o raspisivanju referenduma. Referendumsko pitanje glasilo je:
Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda BiH - Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?[2]
Referendum o nezavisnosti BiH održan je 29. februara i 1. marta 1992. Predstavnici Srpske demokratske stranke su pozvali pripadnike srpskog naroda da bojkotuju referendum.[4] U općinama koje su bile pod kontrolom Srpske demokratske stranke, koja je na sve načine opstruirala održavanje referenduma, glasanje nije moglo biti održano, pa su biračka mjesta otvarana u najbližim mjestima u kojima su građani mogli glasati.[2] Karadžićeva je SDS zabranila Srbima da sudjeluju u referendumu pa je postavila i zapreke na cestama kako glasacke kutije ne bi mogle biti dostavljene na područja pod njihovom vlašću.[7] Tokom referenduma se pokazalo da JNA nije politički neutralna, jer su avioni JNA bacali letke kojima su se birači pozivali na bojkot referenduma.[7] Smatra se da je većina Srba bojkotovala referendum, iako neki navode da su za nezavisnost Bosne i Hercegovine glasali svi, i Srbi i Hrvati i Bošnjaci.[6] Na referendum je izašlo na tisuće Srba u većim gradovima[7], a prema nekim procenama najmanje 10 posto srpske nacionalnosti je izašlo i glasalo za referendum.[8] Izašli glasači su gotovo jednoglasno glasali "da".
Radiotelevizija Republike Srpske navodi da je tadašnji zakonski uslov za afirmaciju rezultata referenduma je bio da na referendum izađe više od dvije trećine građana (više od 66%), te da isti broj afirmativno glasa, te da ovaj uslov nije ispunjen.[3] Politički predstavnici Srba su ovaj referendum proglasili nevažećim.
Kada je Skupština SR BiH usvojila deklaraciju o nezavisnosti, tadašnji lider SDS-a Radovan Karadžić je otvoreno zaprijetio muslimanskom narodu nestankom.[6]
Sukobi[uredi | uredi kod]
U Sarajevu se drugi dan referenduma, 1. marta 1992. godine, dogodilo međuetničko ubistvo koje je povećalo tenzije. Pripadnik Zelenih beretki Ramiz Delalić je pucao na srpsku svadbenu povorku na Baščaršiji i pri tom ubio mladoženjinog oca Nikolu Gardovića.
Ujutro 2. marta 1992. godine, kad su objavljeni rezultati referenduma, pripadnici srpskih paravojnih jedinica podigli su barikade na ulicama i zauzeli snajperske položaje nedaleko od skupštinske zgrade u Sarajevu.[7] Dvadeset i četiri sata činilo se da je vojska preuzela vlast u Bosni i Hercegovini, ali su na tisuće Sarajlija izašle na ulice da demonstriraju, i puč je spriječen.[7] Srpski mediji su kao razlog za akciju vojske navodili to što su dvojica mladih Muslimana prethodnog dana u Sarajevu ubila na svadbi jednog Srbina.[7][9][10] Britanski povjesničar Noel Malcolm ocenjuje da je ovo ubojstvo "sasvim prozirno" iskorišteno u propagandne svrhe.[7] On podseća da se "dakako nitko nije sjetio da podigne barikade u Sarajevu u znak prosvjeda zbog nebrojenih ubojstava Muslimana i sličnih incidenata".[7]
Bosanska vlada je kontrolisala centar Sarajeva, dok su pobunjeni Srbi kontrolisali ostatak grada, kao i uzvišenja oko njega. Srpske paravojne jedinice su između 1. i 5. marta podigle barikade i u drugim bosanskohercegovačkim gradovima (Bosanski Šamac, Derventa, Odžak), među kojima se izdvaja Bosanski Brod, oko kojeg su se razbuktale oružane borbe, nakon sukoba sa policijom.
Nakon apela javnosti, Radovan Karadžić i Alija Izetbegović su 3. marta održali sastanak u štabu JNA u centru Sarajeva uz posredovanje generala JNA Milutina Kukanjca, nakon čega su se saglasili da red u gradu održavaju mješovite patrole JNA i policije. Međutim, tokom marta usledili su sukobi i barikade po bosanskim gradovima. Tokom marta rukovodstvo SDS-a dovršava formiranje "srpskih opština", kao paralelnih organa vlasti, i tamo gdje SDS nije pobijedio na izborima, i vrše se pripreme za izdvajanje srpskih kadrova iz republičkog MUP-a koji su trebali činiti srpski MUP. Potkraj marta bilježe se mjestimična puškaranja (23. marta u Goraždu; 29. marta u Kupresu, Mostaru i Derventi), da bi se sukobi od početka aprila 1992. proširili cijelom Bosnom i Hercegovinom.
Zemlje Evropske zajednice priznale su Bosnu i Hercegovinu 6. aprila 1992., kada je istovremeno počela i dugogodišnja krvava opsada Sarajeva.
Vidi još[uredi | uredi kod]
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „BiH obilježava Dan nezavisnosti”. Arhivirano iz originala na datum 2012-04-14. Pristupljeno 2012-05-10.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Ko je tražio provedbu referenduma: Više od dva miliona građana glasalo za suverenu BiH”. Arhivirano iz originala na datum 2012-04-04. Pristupljeno 2012-05-10.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Radio televizija Republike Srpske: Nekad bilo: Svi naši referendumi, 10.05.2011.[mrtav link] (sh)
- ↑ 4,0 4,1 „Čengić: Rat u BiH je počeo 1. marta 1992.” (sr). Radio-televizija Republike Srpske. 29. 2. 2012.. Pristupljeno 2. 3. 2012.
- ↑ „Srpska ne praznuje 1. mart” (sr). Radio-televizija Republike Srpske. 1. 3. 2012.. Pristupljeno 2. 3. 2012.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Dvije decenije od referenduma za nezavisnost[mrtav link]
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 Povijest Bosne - Noel Malcolm[mrtav link]
- ↑ Slavilo se ili ne, BiH je nezavisna država
- ↑ „Narodno prosvjećivanje i osvješćivanje”. Glas Srpske. 25. maj 2008.. Arhivirano iz originala na datum 2008-05-28. Pristupljeno 8. decembar 2010. »Ovaj događaj simbol je novog stradanja srpskog naroda za vjeru pravoslavnu i srpska znamenja, stradanja koje je bilo na vidiku. Pucanj u srpske svatove izazvao je Srbe u Sarajevu da iziđu na ulice i postave barikade. Pucnji su te noći odjekivali sa svih strana. Sarajevski kotao je proključao...«
- ↑ „Godišnjica ubistva srpskog svata na Baščaršiji”. Glas Srpske. 1. mart 2009.. Arhivirano iz originala na datum 2009-05-03. Pristupljeno 8. decembar 2010.