Politika Vojvodine
Status Autonomne Pokrajine Vojvodine u Srbiji definisan je Ustavom Srbije i Statutom Vojvodine. Statut Vojvodine je najviši pravni akt pokrajine. Zakonodavnu vlast čini Skupština Vojvodine, a izvršnu vlast Vlada Vojvodine.
Ustanove[uredi | uredi kod]
Vlada Vojvodine[uredi | uredi kod]
Vlada Autonomne Pokrajine Vojvodine ima sedište u Novom Sadu.
Vladu čine 11 sekretarijata:
- za nauku i tehnološki razvoj
- za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarsto
- za kulturu i javno informisanje
- za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice
- za privredu, zapošljavanje i ravnopravnost polova
- za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine
- za zdravstvo, socijalnu politiku i demografiju
- za finansije
- za međuregionalnu saradnju i lokalnu samoupravu
- za energetiku i mineralne sirovine
- za sport i omladinu
Nakon izbora iz 2004. godine, Vladu Vojvodine su činile sledeće partije i koalicije: Demokratska stranka, Zajedno za Vojvodinu, Savez vojvođanskih Mađara i Pokret snaga Srbije. Nakon izbora iz 2008. godine, vladu su činile: Demokratska stranka, G17+, Mađarska koalicija, Liga socijaldemokrata Vojvodine i Socijalistička partija Srbije. Nakon izbora iz 2012. godine, vladu čine: Demokratska stranka, Liga socijaldemokrata Vojvodine i Savez vojvođanskih Mađara.
Skupština Vojvodine[uredi | uredi kod]
Skupština Autonomne Pokrajine Vojvodine je predstavničko telo građana koje donosi propise za izvršavanje zakona i drugih propisa i opštih akata Republike Srbije, čije je izvršavanje povereno Skupštini kao i odluke i druga opšta akta iz svoje nadležnosti. Skupština AP Vojvodine ima 120 poslanika koji se biraju na neposrednim izborima, tajnim glasanjem, po proporcionalnom i većinskom izbornom sistemu, na period od četiri godine.
Statut[uredi | uredi kod]
Najviši pravni akt Autonomne pokrajine Vojvodine je Statut. Donosi ga Skupština uz prethodnu saglasnost Narodne skupštine Republike Srbije. Statutom se, na osnovu Ustava Republike Srbije i Zakona o utvrđivanju nadležnosti Autonomne pokrajine, utvrđuju nadležnosti autonomne pokrajine, izbor, organizacija i rad njenih organa i druga pitanja od interesa za autonomnu pokrajinu.
Istorijat političkog statusa Vojvodine[uredi | uredi kod]
Pokret za autonomiju Vojvodine su, istorijski posmatrano, predvodili lokalni Srbi, koji su činili najbrojniju etničku grupu u regiji.
Prvi pokušaji Srba da na području današnje Vojvodine stvore teritorijalno-političke entitete bili su Srpsko carstvo Jovana Nenada (1526—1527) i Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika (1527—1530) u 16. veku. Osnovna ideja cara Jovana Nenada bila je da oslobodi hrišćane od Turaka i da stvori srpsku državu na prostoru Bačke, Banata i dela Srema. Srbi 1594. godine podižu Banatski ustanak, pokušavajući da se oslobode osmanske vlasti i obnove srpsku državu.[1]
Period habzburške uprave[uredi | uredi kod]
Tokom vladavine Habzburga, status Srba u Habzburškoj monarhiji definisan je u pet dokumenata: 1. Pozivnom manifestu balkanskim hrišćanima od 6. aprila 1690. godine; 2. Privilegiji od 21. avgusta 1690. godine; 3. Zaštitnoj diplomi od 11. decembra 1690. godine; 4. Privilegiji od 20. avgusta 1691. godine i 5. Privilegiji od 4. marta 1695. godine. Ovim dokumentima su Srbi priznati kao narod (Natio Serbica, Natio Rasciana), priznato im je pravo na izbor vojvode, kao i pravo da „ostanu pod upravom i pod uredbama svojih rođenih vlasti“.
Na saboru u Baji 1694. godine Srbi su izneli zahtev da im se dodeli posebna teritorija za naseljavanje u Slavoniji, Sremu, Bačkoj i Pomorišju („Slavonija, Mala Vlaška, Srem, polje Kumansko, distrikat između Drave i Save sve do reke Ilove i granice Hrvatske, polje Đulinsko, distrikat Aradski sve do Jenove, te Halmađ između reke Moriša i Crnog Kriza.”).[2] Na crkveno-narodnom saboru u Krušedolu 1708. godine, budimski Srbi su tražili da Srbi dobiju Bačku, Banat, Srem i Slavoniju.
Na Temišvarskom saboru 1790. predstavnici Srba su od habzburškog cara zatražili posebnu teritoriju kojom bi sami upravljali. U tom smislu, zahtevali su da im bude dodeljen Banat.[2] Međutim, ovi srpski zahtevi za posebnom teritorijom nisu tada ispunjeni od strane habzburških vlasti.
Teritorijalna autonomija Srba je ostvarena tek u revoluciji iz 1848. godine, kada su, kao odgovor na politiku revolucionarne mađarske vlade, a u skladu sa privilegijom iz 1691. godine, Srbi formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu i uspostavili svoju vlast na prostorima Srema, Bačke i Banata. U proklamovane granice Srpske Vojvodine ulazili su „Srem sa Vojnom Granicom, Baranja, Bačka sa Bečejskim distriktom i Šajkaškim bataljonom, Banat sa Kikindskim distriktom i Vojnom granicom“.
Ovaj put, habzburške vlasti su izašle u susret srpskim zahtevima, tako da je, kao politički naslednik Srpske Vojvodine, carskim patentom od 18. novembra 1849. formirano Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koje je obuhvatalo one delove Bačke, Banata i Srema, koji su se nalazili izvan okvira Vojne krajine. Pošto se u međuvremenu austrijska politika prema Mađarima promenila, vojvodstvo je ukinuto 1860. godine, a najveći deo njegove teritorije je priključen Ugarskoj. Kao reakciju na ukidanje vojvodstva, Srbi su 1861. godine organizovali Blagoveštenski sabor, na kome je traženo da se vojvodstvo ponovo uspostavi, a na saboru je usvojen i ustav budućeg vojvodstva. Međutim, austrijske vlasti nisu izašle u susret Srbima. Umesto toga, Austrijanci su 1867. godine autonomiju dali Mađarima i prihvatili transformaciju Austrijskog carstva u dvojnu Austrougarsku monarhiju, čime su se Srbi našli pod vlašću Mađara. Politička borba za teritorijalnu autonomiju Srba nastavljena je od strane srpskih poslanika u ugarskom saboru, sve do raspada Dvojne monarhije.
Rumunski političar Aurel Popović je 1906. godine predložio pretvaranje Austrougarske u Sjedinjene Države Velike Austrije, a jedna od država koju je predložio kao članicu ove federacije bila je i Vojvodina. Prema ovom predlogu, država Vojvodina bi obuhvatala južnu i zapadnu Bačku, kao i zapadni Banat, ostavljajući Srem Hrvatskoj, Suboticu Mađarskoj, a Vršac Transilvaniji.
U vreme raspada Austrougarske, krajem 1918. godine, Mikša Štrobl je predložio očuvanje Ugarske, kao kantonizovane države, preuređene po ugledu na Švajcarsku ("Švajcarska na Istoku"). Ovim predlogom je, između ostalog, bilo predviđeno i formiranje srpskog i bunjevačkog kantona. Srpski kanton bi obuhvatao južnu Bačku i zapadni Banat, dok bi bunjevački obuhvatao severnu i zapadnu Bačku, a takođe i Baranju.
-
Posebna teritorija za Srbe sa političkom samoupravom u okviru Habzburške monarhije, zahtevana na srpskom saboru u Baji 1694. godine. -
Posebna teritorija za Srbe, tražena od strane budimskih Srba na srpskom saboru u Krušedolu 1708. godine. -
Banat, posebna srpska autonomna oblast - vojvodstvo, tražena na Temišvarskom saboru 1790. godine. -
Proklamovane granice Srpske Vojvodine 1848. godine. -
Država Vojvodina u okviru predloženih Sjedinjenih Država Velike Austrije 1906. godine. -
Predlog kantonizovane Ugarske, u vreme njenog raspada 1918. godine.
Period Kraljevine Jugoslavije[uredi | uredi kod]
Nova prilika za ostvarenje političkih zahteva Srba javila se raspadom Austrougarske krajem 1918. godine. 25. novembra 1918. godine, na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, formirana je pokrajina Banat, Bačka i Baranja i proglašeno je prisajedinjenje ove pokrajine Kraljevini Srbiji. Stvaranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. pokrajina Banat, Bačka i Baranja ulazi u sastav ove države. U početku je pokrajina imala svoju vladu (Narodnu upravu) i skupštinu (Veliki narodni savet), a u nadležnosti pokrajinske vlade nalazili su se sledeći odseci: politički poslovi, unutrašnji poslovi, pravosuđe, prosveta (škola i crkva), finansije, saobraćaj, privreda, prehrana i snabdevanje, socijalne reforme, narodno zdravlje i narodna odbrana. Postepeno su ove ustanove Banata, Bačke i Baranje integrisane sa ustanovama Kraljevstva SHS, a Narodna uprava je svoju poslednju sednicu održala 11. marta 1919. godine. Pokrajina Banat, Bačka i Baranja je, međutim, zvanično i dalje činila jednu od pokrajina Kraljevstva SHS sve do podele zemlje na oblasti 1922 godine.
S obzirom da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila centralizovana država, javile su se ideje o njenoj federalizaciji, a predlagano je da jedna od federalnih jedinica bude i Vojvodina. Među političarima koji su se zalagali za autonomiju Vojvodine bili su Dušan Bošković Duda, Joca Lalošević i Milan Kostić. Ovaj pokret za autonomiju bio je pretežno srpski, a jedno od uporišta je imao i u Matici srpskoj u Novom Sadu. Nije imao značajniju podršku među manjinama, posebno među najbrojnijim – nemačkoj i mađarskoj. Podela zemlje na banovine (uključujući i Dunavsku banovinu) 1929. godine nije zadovoljila zagovornike federalizacije zemlje i autonomije istorijskih pokrajina, tako da su ovi pokreti nastavili da deluju i nakon formiranja banovina. Iako bez stvarne autonomije, Dunavska banovina je činila jednu teritorijalno-političku celinu u čiji okvir su ušli uglavnom prostori koji su istorijski smatrani Vojvodinom (Bačka, Banat, Srem, Baranja), sa dodatkom nekih teritorija južno od reka Dunava i Save (deo Šumadije, Braničevo).
Okupacijom i podelom Jugoslavije od strane Sila osovine 1941. godine, područje Vojvodine je podeljeno između Hortijeve Mađarske (Bačka i Baranja), Pavelićeve NDH (Srem) i Nedićeve Srbije (Banat). Banat je, u okviru Nedićeve Srbije, politički uspostavljen kao autonomna teritorija, kojom je upravljala lokalna nemačka nacionalna manjina, dok su većinski Srbi na području Banata bili politički marginalizovani. U istorijskom smislu, Nemci su, pored Srba, takođe imali političke programe o stvaranju teritorijalnih političkih entiteta na području današnje Vojvodine. Tako su 1918. godine proglasili Banatsku republiku u Banatu, dok su 1920. godine predložili stvaranje Republike Banatije, sastavljene od Banata i Bačke. 1941. godine su planirali da formiraju Južnonemačku tampon državu, sastavljenu od Banata, Bačke i Baranje. Porazom Sila osovine i odlaskom nemačke vojske iz Banata 1944. godine, propale su i ove političke težnje lokalnih Nemaca.
-
Predložena država Banatija 1920. godine. -
Planirana Južnonemačka tampon država 1941. godine.
Period nakon 1944. godine[uredi | uredi kod]
Ideju o autonomiji Vojvodine prihvatila je i komunistička partija, koja je sa svojim partizanskim pokretom 1941. godine na području Vojvodine započela borbu protiv okupatora. Partija je kao politički cilj svoje borbe u Vojvodini istakla formiranje buduće autonomne Vojvodine, u kojoj će njeni narodi uživati ravnopravnost. Srbi, koji su bili glavne žrtve okupacionih režima u Vojvodini, a takođe i pripadnici drugih naroda Vojvodine su učestvovali u ovoj borbi, da bi nakon poraza Sila osovine bila ukinuta okupatorska teritorijalno-politička podela, umesto koje je oktobra 1944. formirana autonomna Vojvodina, koja se 1945. godine priključila federalnoj Srbiji. Status Autonomne Pokrajine Vojvodine u okviru Srbije je regulisan 1. septembra 1945. godine, da bi 7. aprila 1963. pokrajini bilo promenjeno ime u Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina (SAP Vojvodina).
Ustav iz 1974. godine je definisao Vojvodinu kao jednog od subjekata federacije i proširio joj autonomiju, iako je Vojvodina i dalje zvanično bila u sastavu Srbije. 1989. godine je autonomija Vojvodine znatno umanjena (Vojvodini je ukinut status subjekta federacije), da bi nakon promene režima u Srbiji 2000. godine bila delimično uvećana. 28. marta 1990. je pokrajina ponovo nazvana Autonomna Pokrajina Vojvodina (izbačen je pridev „socijalistička"). Autonomija pokrajine je regulisana Omnibus zakonom iz 2002. godine, a zatim i Ustavom Srbije iz 2006. godine, kao i Statutom Vojvodine iz 2009. godine. Izvršno veće Vojvodine je preimenovano u Vladu Vojvodine, koja pored ostalih članova, ima predsednika vlade i četiri potpredsednika.
Zbog nezadovoljstva dela lokalne javnosti u Vojvodini ukidanjem stepena autonomije iz 1974. godine, u pokrajini se tokom 1990-tih pojavio autonomaški pokret, koji je zagovarao više autonomije za Vojvodinu, a jedna od ideja za povećanje autonomije uključivala je i predlog da Vojvodina dobije status republike u okviru federalne Srbije. Predvodnici ovog autonomaškog pokreta su, kao i u ranijim periodima, bili lokalni Srbi. Suprotno separatističkom pokretu kosovskih Albanaca, vojvođanski autonomaši nikada nisu izjavljivali da njihovo političko delovanje ima za cilj odvajanje od Srbije, već samo autonomiju Vojvodine u sastavu Srbije. Pored političkih zahteva vojvođanskih autonomaša, u Vojvodini politički deluju i političari iz redova mađarske manjine, koji zagovaraju stvaranje posebnog autonomnog regiona za Mađare na severu Vojvodine. Prema predlogu, ovaj region bi nosio naziv Mađarska regionalna samouprava i obuhvatao bi opštine na severu Bačke i Banata, u kojima pretežno žive Mađari.
-
Predlog Lige Socijaldemokrata Vojvodine o Republici Vojvodini u federalizovanoj Srbiji. -
Predlog Saveza vojvođanskih Mađara o Mađarskoj regionalnoj samoupravi na severu Vojvodine.
Političke partije[uredi | uredi kod]
Ranije političke partije[uredi | uredi kod]
U periodu postojanja SFRJ, na prostoru Vojvodine je delovao Savez komunista Vojvodine, koji je činio pokrajinsku organizaciju Saveza komunista Jugoslavije.
Nacionalne političke partije[uredi | uredi kod]
Političke partije koje deluju na nivou cele Srbije, a koje imaju i značajan broj glasača u Vojvodini su:
- Demokratska stranka
- Srpska napredna stranka
- Socijalistička partija Srbije
- Srpska Radikalna Stranka
- Demokratska stranka Srbije
Na izborima iz 2004. godine u Vojvodini je najviše glasova dobila Srpska radikalna stranka, da bi na izborima iz 2008. i 2012. godine najviše glasova osvojila koalicija okupljena oko Demokratske stranke.
Autonomaške političke partije[uredi | uredi kod]
Autonomaške političke partije koje deluju na području Vojvodine su:
Autonomaške partije koje su bile aktivne ranije su:[3]
- Koalicija Vojvodina (1996-2005)
- Vojvođanski pokret
- Unija socijalista Vojvodine
- Vojvođanska unija - Vojvodina moj dom
- Demokratska Vojvodina
- Socijaldemokratska partija Vojvodine
- Vojvođanski klub
- Vojvođanska alternativa
- Konfederacija sindikata Vojvodine
Vojvođanski klub danas deluje kao nevladina organizacija, a u Banatu je aktivna nevladina organizacija Banatski forum, koja se zalaže za pretvaranje Banata u administrativnu regiju u okviru Vojvodine.
Etničke političke partije[uredi | uredi kod]
Političke partije Srba:
Političke partije Crnogoraca:
Političke partije Bunjevaca:
Političke partije Mađara:
- Savez vojvođanskih Mađara
- Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara
- Demokratska stranka vojvođanskih Mađara
- Građanski Savez Mađara
- Pokret Mađarske Nade
- Stranka mađarskog jedinstva
Na području Srbije (AP Vojvodine) takođe deluje i Omladinski pokret 64 županije - ekstremistička politička organizacija Mađara registrovana u Mađarskoj.
Političke partije Hrvata:
- Demokratski savez Hrvata u Vojvodini
- Demokratska zajednica Hrvata
- Hrvatski narodni savez
- Hrvatska srijemska inicijativa
- Hrvatsko-bunjevačko-šokačka stranka
Političke partije Slovaka:
Političke partije Rumuna:
Političke partije Roma:
Političke partije Makedonaca:
Političke partije Rusina:
Izbori[uredi | uredi kod]
Pokrajinski izbori iz 2004.[uredi | uredi kod]
Na pokrajinskim izborima iz 2004. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:
- Srpska radikalna stranka (36)
- Demokratska stranka (35)
- Savez vojvođanskih Mađara (11)
- Socijalistička partija Srbije (8)
- Zajedno za Vojvodinu (7)
- Pokret Snaga Srbije (7)
- Demokratska stranka Srbije (6)
- G17+ (2)
- Reformisti Vojvodine (2)
- Koalicija „Subotica – naš grad” (1)
- Demokratska stranka vojvođanskih Mađara (1)
- Grupe građana Plandišta, Inđije, Ade i Bačkog Petrovca (4)
Pokrajinski izbori iz 2008.[uredi | uredi kod]
Na pokrajinskim izborima iz 2008. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:
- Za evropsku Srbiju (64)
- Srpska radikalna stranka (24)
- Mađarska koalicija (9)
- Zajedno za Vojvodinu (6)
- Demokratska stranka Srbije - Nova Srbija (6)
- Socijalistička partija Srbije - Partija ujedinjenih penzionera Srbije (5)
- Liberalno-demokratska partija (1)
- Grupe građana (5)
Pokrajinski izbori iz 2012.[uredi | uredi kod]
Na pokrajinskim izborima iz 2012. godine, sedišta u Skupštini Vojvodine su osvojile sledeće stranke i koalicije:
- Izbor za bolju Vojvodinu (58)
- Pokrenimo Vojvodinu (22)
- Socijalistička partija Srbije - Partija ujedinjenih penzionera Srbije - Jedinstvena Srbija - Socijaldemokratska partija Srbije (13)
- Liga socijaldemokrata Vojvodine (10)
- Savez vojvođanskih Mađara (7)
- Srpska radikalna stranka (5)
- Demokratska stranka Srbije (4)
- Vojvođanski preokret (1)
Mišljenja o statusu Vojvodine[uredi | uredi kod]
U anketi koju je 2003. godine sprovela agencija "Skan" iz Novog Sada, građani Vojvodine su odgovarali na pitanje o tome koji je status Vojvodine za njih najprihvatljiviji. Tada su dati sledeći odgovori:[4]
- Nivo autonomije iz 1974. godine (34,0%)
- Sadašnji nivo autonomije (21,3%)
- Više autonomije u okviru Srbije, ali manje nego 1974. (20,2%)
- Vojvodina kao republika u Jugoslaviji (6,5%)
- Svu autonomiju bi trebalo ukinuti (5,8%)
- Nezavisna Vojvodina (5,0%)
- Nešto drugo (1,9%)
- Ne znaju odgovor (5,3%)
Liga socijaldemokrata Vojvodine se ranije zalagala za formiranje Republike Vojvodine u okviru federalizovane Srbije. Međutim, ova stranka je kasnije napustila ovu ideju i sada se, umesto federalizovane Srbije, zalaže za Srbiju sa pet autonomnih pokrajina.[5] Za formiranje Vojvodine Republike se danas, umesto Lige, zalaže Vojvođanska partija.[6] Takođe, određeni politički pokreti (Treća Srbija, Napredni klub) se zalažu za ukidanje autonomije Vojvodini.[7]
