Pitekuse
Pitsekuse (starogrčki: Πιθηκούσσαι / Pithēkoússai, latinski: Pithecusae, doslovno: "majmunovske" ili "nastanjene majmunima") bile su drevna grčka kolonija na Ishiji, najvećem ostrvu u Napuljskom zalivu. To je bila prva i najsevernija naseobina koju su Grci osnovali na zapadu. Akropolj ― na mestu današnjeg sela Lacco Ameno ― bio je kontinuirano u upotrebi između polovine 8. veka pne. i 1. veka pne. Tragovi života ranijeg domorodačkog stanovništva iz apeninske kulture bronzanog doba otkriveni su i na tom lokalitetu i na drugim mestima na ostrvu, a naročito na susednom ostrvcetu Vivari, gde je vidljivo i značajno prisustvo mikenske kulture. Pitsekuse su oko 770. pne. osnovala dva grada s Eubeje, Halkida i Eretrija, i to ne kao uobičajenu koloniju (apoikia), nego kao emporium, tj. trgovište, odnosno isturenu tačku za trgovinu sa zapadom.[1] Tokom druge polovine 8. veka pne. Pitekuse su bile veliko i značajno istureno mesto, sa nekoliko hiljada žitelja, na zapadnom kraju trgovačkog puta koji je na istoku kretao od Egejskog mora. Na lokalitetu Mazzola ili Mezzavia otkriveni su obilni dokazi o metalurškoj proizvodnji (gvožđa i zlata). Masovno su se proizvodile lokalne verzije poznogeometrijskih vaza eubejskog stila, a bilo je i doseljenika iz Korinta koji su izrađivali vaze protokorintskog stila.
Tokom iskopavanja koja je od 1952. organizovao Giorgio Buchner pronađeni su u dolini San Montano (Valle di San Montano) grobovi, za koje se vidi da su od samog početka bili raspoređeni po porodičnim parcelama. U tim su grobovima, pored predmeta lokalne izrade, pronađene i vaze i drugi artefakti koji su pre 700. pne. uvezeni s Eubeje, iz Korinta, Atine, severne Sirije ili Kilikije, Fenikije, Egipta i Etrurije. Jedna posuda s Rodosa (kotyle) iz poznog geometrijskog perioda ima urezan natpis, na halkidskoj varijanti grčkog alfabeta, koji se sastoji od tri stiha s duhovitom aluzijom na Nestorov pehar, koji je opisan u Ilijadi. Na jednom krateru lokalne izrade predstavljena je scena brodoloma, i to je najstariji primer figurativnog slikarstva u Italiji.
Pitekuse su izvršile značajan uticaj i na širenje orijentalizirajućeg stila na italskom kopnu. Zahvaljujući takvom preovlađujućem ukusu, i Demarat iz Korinta stekao je veliko bogatstvo trgujući s etrurskim gradovima, pre nego što se 657. pne. preselio u Tarkvinije.[2] Uticaj Pitekusa slabi već od 7. veka pne., nakon što su Eubejani na obližnjem italskom kopnu, u Kampaniji, osnovali grad Kume.[3]