Petar Zimonjić

Petar Zimonjić
Datum rođenja	24. jun 1866.
Mesto rođenja	Grahovo (Crna Gora)
Datum smrti	1941.

Petar (svetovno Jovan Zimonjić; 24. jun 1866 — oko 1941) je srpski svetitelj.

Bio je mitropolit zahumsko-hercegovački (27. maj 1903 — 7. novembar 1920) i mitropolit dabrobosanski (7. novembar 1920 — 1941). Odlikovan je Ordenom Svetog Save I stepena, Belim orlom II reda i Karađorđevom zvezdom.

Detinjstvo i školovanje

Mitropolit Petar je rođen 24. juna 1866. godine u Grahovu pod imenom Jovan. Rođen je kao najmlađi sin Mare i vojvode Bogdana Zimonjića, sveštenika i učesnika Nevesinjske bune, 1875. godine. Jovan Zimonjić je prvo obrazovanje stekao u kući svoga oca. Zatim se upisao u Bogosloviju u Reljevu 1883/4. godine i završio je 1887. godine. Školovanje je nastavio na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Černovicu (danas Ukrajina), jedinoj takvoj visokoj školi u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji. Diplomirao je 1892. godine sa odličnim uspehom, a potom je jednu godinu proveo na Bečkom univerzitetu. Godine 1893. postavljen je za suplenta a 1895. godine za profesora u Bogoslovskom učilištu u Reljevu, gde je ostao do kraja školske 1900/1. godine.

Monašenje

Jovan se zamonašio i dobio monaško ime Petar. Zamonašio se kao profesor, u manastiru Žitomisliću 6. septembra 1895. godine, a već 7. i 8. septembra rukopoložen je za jerođakona odnosno jeromonaha od mitropolita zahumsko-hercegovačkog Serafima (Perovića). Za sinđela je imenovan 1898, a sledeće 1899. godine mitropolit dabrobosanski Nikolaj (Mandić) proizveo ga je za protosinđela. Za arhimandrita je imenovan 1903. godine. Od 1899. pa do oktobra 1900. godine bio je privremeni upravitelj Bogoslovskog učilišta u Reljevu. Istakavši se radom, 20. jula 1901. godine postavljen je za konzistorijalnog savetnika Dabrobosanske mitropolije.

Mitropolit zahumsko-hercegovački

Dek se nalazio na mestu konzistorijalnog savetnika izabran je za mitropolita Zahumsko-Hercegovačkog. Vaseljenski patrijarh u Carigradu, Joakim Treći (1901—1912), sa svojim Sinodom, uoči hramovnog praznika Đurđevdana 1903. godine, u Patrijaršijskoj crkvi Svetog Đorđa, između tri kandidata izabrao je za hercegovačkog vladiku Petra Zimonjića. Posle potvrde izbora od Bečkog dvora 8. maja, Konzistorija srpsko-pravoslavne mitropolije zahumsko-hercegovačke objavila je 18. maja sveštenstvu, crkveno-školskim odborima, pevačkim društvima i blagočestivom narodu ove eparhije da će hirotonija i ustoličenje novog mitropolita biti na Duhovski utorak, 27. maja 1903. godine u Sabornoj crkvi u Mostaru. Skoro sva srpska štampa Zimonjićev izbor pozdravila je kao srećan i spasonosan za crkvu. Na Duhovski utorak, 27. maja, posvećen je i na tronu Zahumsko-Hercegovačke eparhije, ustoličen Petar Zimonjić. Na njegovoj episkopskoj hirotoniji sveštenoslužili su sva tri bosanska mitropolita (mitropolit dabrobosanski Nikolaj, zvorničko-tuzlanski Grigorije i banjalučko-bihaćki Evgenije). Na svečanosti je bilo preko 50 sveštenika, 300 narodnih izaslanika iz srpskih pravoslavnih crkvenoškolskih opština i preko tri hiljade ljudi iz čitave Hercegovine.

Posle Liturgije, izaslanik vaseljenskog patrijarha Joakima III, mitropolit dabrobosanski Nikolaj (Mandić), predao je vladičanski žezal novom mitropolitu Petru Zimonjiću.

Petar Zimonjić je u eparhiju došao u izuzetno teškom vremenu po crkvu; stanje je bilo nesređeno i zapušeno. Narod je retko išao u crkvu, naročito po gradovima, deca nisu krštavana, mrtvi su sahranjivani bez sveštenika. Pošto je Austrougarska okupirala Bosnu i Hercegovinu, crkva je sa njom vodila borbu za crkveno-školsku autonomiju. Borba je donekle završena 1905. godine, posle čega je nastupilo smirivanje. Od tada je Petar mogao više vremena da posveti učestvovanju u radu pojedinih crkvenih tela, podizanju crkava i otvaranju novih srpskih škola. Na sednicama velikog upravnog i prosvetnog saveta zauzimao se energično za srpske škole i nacionalne ustanove. Kao pravi, istinski monah, nameravao je da otvori monašku školu.

Na Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj mitropolit je radio svesrdno. Trudio se da podigne što više crkava u Hercegovini. Tako je 1904. godine osvetio hramove Sv. arhanđela Mihaila u Baljcima kod Bileća; Sv. apostola Petra i Pavla u Lukavici kod Nevesinja; Sv. Georgija u Brveniku (Bravenik) na Zupcima; godine 1906: Sv. Joakima i Ane u Vrpolju na Ljubomiru; godine 1907: Sv. Vasilija Ostroškog u Ulogu na Neretvi; Sv. Vaznesenja Gospodnjeg u Ljutom Dolu u Dabru; godine 1908: Sabornu crkvu Sv. Preobraženja u Trebinju; Sv. Petra i Pavla u Zgonjevu kod Trebinja i Sv. Vasilija Ostroškog u Avtovcu kod Gacka; godine 1910: Sv. cara Konstantina i Jelene u Pridvorcima kod Trebinja i Sv. kneza Lazara Kosovskog u Vlahovićima. Mitropolit Petar je rukopoložio četrnaestoricu novih sveštenika. U njegovo vreme podignut je Mitropolitski dvor u Mostaru.

Za vreme dok je mitropolit Petar upravljao Zahumsko-hercegovačkom eparhijom odigralo se nekoliko bitnih događaja. Aneksijom Bosne i Hercegovine 1908. godine potopljene su sve nade da će se Bosna i Hercegovina uskoro biti samostalna. Zatim dolaze balkanski ratovi. Prvi svetski rat počinje hapšenjem, ubijanjem i progonom pravoslavnih sveštenika. Za vreme rata u Zahumsko-Hercegovačkoj eparhiji je ubijeno ili obešeno 4 sveštenika, dok je u logorima ili po povratku kući od posledica umrlo još nekoliko sveštenika.

U Bosanskom saboru 1912. godine mitropolit Petar je prvi potpisao poznatu Deklaraciju Srba poslanika u Saboru, od 2. septembra 1912. godine, povodom sukoba austrougarske monarhije i Kraljevine Srbije zbog izlaska Srbije na Jadransko more, protiv čega je bila Austrija. Posle Sarajevskog atentata 1914. godine, uoči objave rata Srbiji od moćne Austrougarske, kada su za Srbe u Bosni i Hercegovini nastupili teški dani, mitropolit Petar je imao hrabrosti da u mostarskoj Sabornoj crkvi održi besedu i da u prisustvu austrougarskog generala i političkih vlasti kritikuje državne vlasti, protestujući protiv progona Srba. Od prisutnog generala je tražio da državna vlast prestane s progonima i da zaštiti Srbe; u protivnom, on će se obratiti caru za intervenciju ili će pozvati srpski narod na ustanak. Tom prilikom je, između ostaloga, rekao:

Jedan dio naših sugrađana (misleći na Hrvate) pošao je maglovitim putem koji ne vodi ni Bogu, ni Caru, ni miru. Oni su digli ruke na naša imanja, na našu čast i našu ličnu sigurnost. Mi nećemo slijediti tim putem, ali idemo sa zakonom u ruci Caru i Gospodaru da pitamo: ima li u ovoj zemlji zaštite za nas?

Zbog gladi za vreme rata mitropolit Petar je preko svojih sveštenika skupljao decu i slao u Vojvodinu.

Završetak Prvog svetskog rata mitropolit Petar dočekao je u Mostaru. Odmah po oslobođenju aktivno se uključio u rad na ujedinjenju Srpske pravoslavne crkve i obnovi Patrijaršije. Na tronu Zahumsko-Hercegovačkih mitropolita dočekao je ujedinjenje i uspostavljanje Srpske patrijaršije, a onda je po potrebi Crkve premešten na katedru dabrobosanskih mitropolita.

Mitropolit dabrobosanski

Sveti arhijerejski sabor ujedinjene Srpske pravoslavne crkve izabrao je Petra za mitropolita dabrobosanskog sa sedištem u Sarajevu, a zvanično je na taj položaj, prema tadašnjoj crkveno-pravnoj praksi postavljen, ukazom kralja od 7. novembra 1920. godine. Po odluci Sabora, i dalje je administrirao Zahumsko-hercegovačkom eparhijom do izbora njenog novog episkopa. U Sarajevu je brzo postao omiljen među narodom. Stekao je ugled i poštovanje i kod Hrvata i kod Bošnjaka. Tako, kada je došao na ustoličenje novog reisu-l-uleme u Sarajevu, okupljeni muslimani su mu priredili prave ovacije. Svakog Božića išao je nadbiskupu Šariću da čestita veliki hrišćanski praznik.

Za njegovo vreme u Mitropoliji dabrobosanskoj podignuti su i osvećeni hramovi u Kaknju, Brezi, Mokrom kod Pala, Hadžićima, Turbetu i Kiseljaku, crkvena zvona u Rudom, u novosagrađenoj crkvi u Brezi, crkveni toranj u Bugojnu, zvona i kapela u Osojnici kod Zenice. Pred rat, u Novom Sarajevu podignut je Hram Preobraženja Gospodnjeg koji je 8. septembra 1940. godine osvetio patrijarh srpski Gavrilo, uz sasluženje mitropolita Petra, vladike žičkog Nikolaja i drugih srpskih arhijereja. Prema podacima iz 1935. godine u eparhiji je bila 81 crkva i kapela. Samo 1935. godine sagrađene su 3 crkve i 2 kapele, a opravljeno je 9 kapela i 4 crkve. Izrađivani su novi ikonostasi, obraćena je pažnja na škole i na katihizacije.

Mitropolit Petar je često posećivao časove veronauke u osnovnim i srednjim školama. Uspeo je da zgradu Bogoslovije u Reljevu, sa zemljištem, vrati u vlasništvo Srpske pravoslavne crkve. Pripremao je zidanje bogoslovije u sklopu Stare crkve u Sarajevu na Baščaršiji, da bi Reljevsku bogosloviju pretvorio u monašku školu, ali ga je Drugi svetski rat omeo u tome. Isto tako propala su nastojanja da se osnuje crkvena pojačka škola.

U krilu Crkve pokrenute su dobrotvorne akcije. Krajem 1929. godine Sarajevska crkvena opština je osnovala tri humane socijalne ustanove: Dečji dom, Dečje zabavište i Sirotinjsku kuhinju. Crkvena opština je davala novčanu pomoć sarajevskoj sirotinji, za odevanje siromašne dece sarajevskih osnovnih škola, šegrtskom domu, „Prosvjeti”, pevačkom društvu „Slogi” i mnogim drugim ustanovama.

Posebna pažnja posvećena je ženskom monaštvu u mitropoliji. Sređena je crkvena administracija, koju je Prvi svetski rat u mnogim mestima uništio. Obraća se pažnja na bogosluženja, litije, na crkvene utvari, odeću. Služi se u bolnicama i zatvorima. U crkvama se neguje propoved i horsko pevanje.

Posle smrti patrijarha srpskog Varnave mitropolit Petar je bio jedan od kandidata za patrijarha.

Početak Drugog svetskog rata, hapšenje, mučenje i smrt

Napad nacističke Nemačke na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine zatekao je mitropolita Petra u Sarajevu. Posle nemačkog bombardovanja Sarajeva, na Veliku Sredu 1941, u pratnji protojereja Stevana Petrovića, sekretara Crkvenog suda, mitropolit se privremeno sklonio u manastir Svete trojice kod Pljevalja. Po kazivanju očevidaca, mitropolit je došavši u manastir bio potišten i ljutio se na protu Stevana što ga je nagovorio da napusti Sarajevo, „jer bi bolje bilo da sam ostao sa svojim narodom”. Na Uskrs je služio u manastiru Svete trojice. Drugog dana Uskrsa 21. aprila 1941. godine vratio se u Sarajevo. Želeo je da bude sa svojim narodom bez obzira što su ustaše po Sarajevu hapsile, mučile i ubijale Srbe. Svakodnevno je slao u grad svog ličnog momka Ristu Glušca da se obavesti o hapšenju i ubijanju Srba.

Jednoga dana doznao je Risto Glušac od svog prijatelja Hrvata Božića da je episkop banjalučki Platon ubijen. Božić je savetovao Glušca da sa mitropolitom napusti Sarajevo dok se situacija ne sredi. Obavestivši o ovome mitropolita, Glušac ga je savetovao da se privremeno sklone u Crnu Goru ili Srbiju. Mitropolit Petar je to odbio, odgovorivši da je sada „narodni pastir pa ga veže dužnost da mora se sa narodom da deliti sudbinu i da ostane na svome mestu“.

Nedelju dana po povratku mitropolita u Sarajevo (27. aprila 1941. godine) došli su u mitropoliju nemački oficiri gestapovci da izvrše pretres. Ponašali su se drsko prema mitropolitu, a jedan oficir u civilu ga je vređao i pretio smrću. Istog dana posle podne posetio je mitropolita poznati profesor dr Pero Slijepčević. Mitropolit ga je o ovome obavestio napomenuvši da očekuje da ga zatvore. Profesor Slijepčević mu je savetovao da se negde skloni iz Sarajeva na šta mu je mitropolit odgovorio: „Ne mogu i neću da ostavljam svoju pastvu. Hoću da s njom dijelim dobro i zlo.”

Početkom maja 1941. godine ustaški poverenik za Bosnu, rimokatolički župnik sarajevski, Božidar Brale, zatražio je od mitropolita Petra telefonom: „pošto je ćirilica stavljena van zakona” u NDH, da on istog dana naredi svojim sveštenicima i crkvenim opštinama da više ne pišu ćirilicom i da pečate zamene latinicom. Ako u određenom roku ovo ne izvrše, biće pozvani na odgovornost. Mitropolitov odgovor bio je kratak: „Ćirilovo se pismo ne može ukinuti za 24 sata, a osim toga rat još nije završen.” Brale je ljut, predao slušalicu svome povereniku za prosvetu Vučku da pred njim, kao još jednim svedokom, ponovi ono što je rekao. Mitropolit Petar je to i učinio.

Pošto je odbio da drži blagodarenje za Pavelića i da u zvaničnoj prepisci upotrebljava latinicu, mitropolit Petar je očekivao svakog trenutka da ga uhapse. Pozvao je obližnje parohijsko sveštenstvo i dao im određena uputstva u tom teškom vremenu. Neki sveštenici su tražili od mitropolita da im dozvoli da se sklone u Srbiju. Mitropolit je, kao i obično, kratko, odgovorio: „Ostanite na svojim parohijama, pa šta bude narodu neka bude i vama.” Sveštenici su ga poslušali i doživeli hapšenja, progone i ubijanja. Neki su i preživeli.

Posle podne 12. maja 1941. godine došli su ustaški policijski agenti u Mitropoliju i odveli mitropolita u „ravnateljstvo”, ne dozvolivši da ga neko prati. Iz policijske uprave mitropolit Petar je odveden u opšti zatvor Beledija.

Čim je mitropolitov brat Aćim doznao da je mitropolit Petar uhapšen, otišao je u policiju da se raspita za njega. Rečeno mu je da je mitropolit u policijskom zatvoru i da mu se može odneti postelja, što je odmah učinjeno. Nije bio moguć nikakav kontakt sa mitropolitom.

Posle tri dana (15. maja) dvojica policijskih agenata doveli su mitropolita u Mitropoliju gde je uzeo neke svoje stvari. U stvari, pred dvojicom ustaša otvorena je velika čelična kasa, zapisano nađeno stanje i odnete panagije, odlikovanja i vrednosni papiri. U Zagreb je doveden 17. maja 1941. godine i smešten u zatvor zagrebačke policije.

Iz Zagreba mitropolita su odveli u Kerestinac kod Samobora. Tu je obrijan, skinuta mu je mantija, maltretiran je i mučen, kako su posvedočili očevici. U Kerestincu je bio do 15. juna, kada je logor rasformiran, a mitropolita su sa grupom zatvorenika istog dana odveli u zagrebačku policiju. Iz Zagreba je noću sproveden u zloglasni ustaški logor Gospić. Tamo su ga mučili i maltretirali: po kiši i pljusku izvodili su ga u dvorište logora, tukli kundacima i terali da „drži pridike kako je pridikovao Srbima u Sarajevu.” Po naredbi ustaša morao je držati propovedi zatvorenim Srbima, nositi cepanice na leđima i čistiti dvorište.

U Gospiću se gubi trag mitropolitu Petru. Episkop zvorničko-tuzlanski Nektarije Krulj obavestio je 7. jula 1941. godine patrijarha Gavrila, privremeno zatočenog od Nemaca u manastiru Rakovici o hapšenju mitropolita Zimonjića. Pošto je mitropolit Petar uhapšen i tako sprečen da vrši svoju arhijerejsku dužnost, Sveti arhijerejski sinod na sednici od 26. juna do 9. jula 1941. godine umolio je episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija da vodi brigu o Dabrobosanskoj eparhiji i po potrebi zamenjuje nadležnog arhijereja u svim poslovima.

Srpska crkva je pokušavala na sve načine da nešto sazna o mitropolitu Zimonjiću i, ako je još živ, da ga oslobodi iz zatvora, ali nije uspela u tome.

Godine 1942. proneo glas da je mitropolit Petar nervno oboleo i da se nalazi u bolnici u Stenjevcu u Zagrebu, međutim Nemci su to demantovali.

Danas ima više verzija o smrti mitropolita Petra Zimonjića. Po jednoj od tih verzija, iz Gospića je odveden u Koprivnicu, a zatim prebačen u zagrebačku bolnicu u Stenjevcu. Po drugoj verziji, iz logora u Gospiću odveden je u logor Jadovno na Velebitu, gde je ubijen maljem u glavu i bačen u jednu provaliju, najverovatnije u Šaranovu jamu. Po trećoj verziji, koja se zasniva na svedočanstvu Jove Furtule i Jove Lubure koje su dali Komisiji za prikupljanje podataka o stradanju Srba u Drugom svetskom ratu, mitropolit Petar je posle mučenja ubijen u logoru Jasenovcu i bačen u užarenu peć za pečenje cigle. Tačno mesto gde se nalazi grob mitropolita Petra Zimonjića i danas nije poznato.

Svetitelj

Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve je 1998. godine mitropolita Petra Zimonjića proglasio za sveštenomučenika. U Zahumsko-hercegovačkoj eparhiji u Danićima kod Gacka kao i u Vojkovićima u Eparhiji dabrobosanskoj u izgradnji su hramovi posvećeni sveštenomučeniku Petru. U Srpskoj pravoslavnoj crkvi je već slikan kao svetitelj u Pećkoj patrijaršiji, Ljubljani i Kragujevcu. Srpska crkva ga proslavlja treće nedelje u mesecu septembru.

Prethodnik: Serafim Perović

mitropolit zahumsko-hercegovački 1903 — 1920.

Nasljednik: Jovan Ilić

Literatura

• Članak je preuzet sa zvanične stranice Mitropolije dabrobosanske sa ovemrtav link] stranice, uz dozvolu

Vanjske veze

• Biografija mitropolita Petra (Zimonjića) na sajtu mitropolije dabrobosanske
• Žitije na sajtu SPC
• Članak o mitropolitu Petru u knjizi Velibora Velibor Džomića: „Ustaški zločini nad srbskim sveštenicima“; na sajtu www.rastko.org.rs Arhivirano 2015-01-08 na Wayback Machine-u