Marko Pakuvije

Marko Pakuvije (lat. Marcus Pacuvius, rođen oko 220. st. e., umro oko 130. st. e.) bio je najveći pisac tragedija u rimskoj književnosti pre pojave Lucija Akcija.

Pakuvije je bio sestrić i učenik pesnika Kvinta Enija, koji je prvi u Rimu uzdigao tragediju na stupanj uticajnog i uglednog književnog roda. U periodu između Enijeve smrti (169. st. e.) i početka književnog delovanja Lucija Akcija, najmlađeg i najproduktivnijeg tragičkog pesnika, Pakuvije je bio jedini koji je u Rimu pisao tragedije. Kao i Enije, i Pakuvije je najverovatnije bio osačkog porekla, a rođen je u Brundiziju (danas Brindisi), kome je 244. st. e. bio dodeljen status rimske kolonije. Moguće je da upravo zbog tog svog južnoitalskog porekla Paukuvije nije dosegao onu čistotu stila koja je karakterisala rane komičke pesnike, Nevija i Plauta.

Za Pakuvija znamo da se istakao i u slikarstvu, a Plinije Starije (Nat. hist. XXXV) pominje jedno njegovo slikarsko delo u Herkulovom hramu na Boarijskom forumu (Forum Boarium, od boarius = "stočni").

Pakuvijeve tragedije uglavnom obrađuju teme iz trojanskog ciklusa: na ovu tematiku upućuje sedam od ukupno dvanaest sačuvanih naslova. Dosuđivanje oružja (Armorum iudicium) je tragedija sastavljena prema Eshilovoj drami i obrađuje poznati sukob između Ajanta i Odiseja oko toga kome će od njih pripasti oružje pokojnog Ahila. Iliona (Iliona) prikazuje sudbinu najstarije kćerke trojanskog kralja Prijama koja je nehotice učinila da Agememnon ubije njenog rođenog sina. Kupanje (Niptra) je tragedija sastavljena prema Sofoklovoj tragediji i govori o smrti Odiseja koga ubija sin Telegon. Prema jednoj Sofoklovoj tragediji sastavljen je i Teukro (Teucer), nazvan prema Ajantovom bratu koji je učestvovao u zauzimanju Troje, ali ga je na povratku u Grčku prognao s rodne Salamine njegov otac Telamon. Hermiona (Hermiona) je nazvana prema Menelajevoj kćerci, ženi Neoptolemovoj, zaljubljenoj u Oresta, sina Agamemnonova. Hris (Chryses) je varijanta legende o Ifigeniji na Tauridi: kako Orest, Pilad i Ifigenija pobegnu s Tauride na neko ostrvo gde živi Apolonov sveštenik Hris, sin Ahilove zarobljenice Hriseide. Istom krugu mitova pripada i Orest rob (Dulorestes).

Ostalih pet sačuvanih naslova govore o tragedijama koje su obrađivale drugačije teme. Antiopa (Antiopa) verovatno je obrada Euripidove tragedije o sudbini ove devojke koja je Zevsu rodila blizance Amfiona i Zeta i koju su sinovi spasli od surovih progona tebanske kraljice Dirke. Atalanta (Atalanta) priča mit o brzonogoj arkadskoj Atalanti, nesrećnim proscima koji se s njom utrkuju i ginu, o Atalantinoj udaji. Med (Medus) govori o sinu čarobnice Medeje i atinskog kralja Egeja, heroju eponimu Međana, čiju su legendu atički istoriografi rado obrađivali i prilično komplikovali. Pentej (Pentheus) priča o tebanskom kralju koji se suprotstavio uvođenju Bakhovog kulta i koga su rastrgle bakhantkinje, među kojima je bila i njegova majka. Peribeja (Periboea) je verovatno govorila o ženi kalidonskog kralja Eneja i njenom braku.

Poznata nam je i jedna njegova preteksta, tj. tragedija s rimskom istorijskom tematikom, pod naslovom Paulo (Paulus), koja je bila napisana povodom pobede konzula Lucija Emilija Paula u bici kod Pidne 168. st. e., po uzoru na Nevijev "Klastidij" (Clastidium) i Enijevu "Ambrakiju" (Ambracia), koji su takođe bili napisani u uspomenu velikih vojnih uspeha.

Pakuvije je pisao tragedije do duboko u starost: kada je imao oko 80 godina prikazao je jednu svoju dramu, a iste je godine jednu dramu postavio na scenu i Akcije, kome je tada bilo tek 30 godina. Poslednje godine života proveo je u Tarentu, gde ga je – prema rečima Aula Gelija (N. Att. XIII, 2) – jednom prilikom posetio Akcije i čitao mu odlomke iz svoje drame Atrej. Ova priča, međutim, najverovatnije predstavlja invenciju kasnijih filologa, kakva je i priča o navodnoj poseti mladog Terencija starom komičkom pesniku Ceciliju Staciju. Ali ta je invencija ipak u skladu s tradicionalnom književnom kritikom, koju prenosi Horacije (Epist. II, 1, 5455), o suštinskoj razlici između dva tragičara: kod Pakuvija je, naime, posebno bila cenjena njegova učenost (doctus), a kod mlađeg Akcija njegova snaga (altus).

Pakuvijev je izraz mahom težak, jezik pun arhaizama i neologizama, a naročito složenica. Na primer, u jednoj tragediji on o delfinima govori kao o "Nerejevom stadu prćavog nosa i zavinutog vrata" (= Nerei repandirostrum incurvicervicum pecus). Izgleda da Ciceron, koji često s divljenjem citira Pakuvija, smešta njega na prvo mesto među rimskim tragičkim pesnicima, kao što Enija smatra najboljim epskim pesnikom, a Cecilija Stacija najboljim piscem komedija. Fragmenti Pakuvijevih drama, koje Ciceron citira da bi potkrepio svoja sopstvena etička načela, proslavljaju moralnu snagu, dostojanstvo i veličinu duha kao najplemenitije rimske karakteristike. Ti fragmenti inspirisani su i snažnim i odlučnim plamenom duha, te otkrivaju nežnost i humanost osećaja izmešane s ozbiljnim dostojanstvom autentičnog Rimljanina.

Aul Gelije (N. Att. I, 24), diveći se Pakuvijevoj "skromnosti, jednostavnosti i lepom ozbiljnom duhu", citira Pakuvijev nadgrobni epitaf, za koji se ne zna da li je autentičan:

Mladiću, premda žuriš, ovaj te kamen moli

pogled da baciš na njega i natpis pročitaš ovaj.

Ovde kosti pesnika Marka Pakuvija leže.

To sam želeo samo da saznaš. Ostaj mi zdravo.

Adulescens, tam etsi properas, te hoc saxum rogat

Ut sese adspicias, deinde quod scriptum est legas.

Hic sunt poetae Pacuvi Marci sita

Ossa. Hoc volebam nescius ne esses. Vale.