Orden narodnog heroja

Orden narodnog heroja

Orden narodnog heroja (sl. Red narodnega heroja, mak. Орден на народен херој) je bio visoko jugoslovensko odlikovanje za hrabrost, drugo najviše vojno odlikovanje u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.

Istorija

Pre ustanovljenja Ordena narodnog heroja postojalo je zvanje Narodnog heroja, koje je usposatavio Vrhovni štab NOP odreda Jugoslavije, krajem 1941. godine. U Biltenu Vrhovnog štaba NOPOJ-a broj 12-13 (za decembar 1941. i januar 1942) objavljeno je uspostavljanje zvanja Narodnog heroja za "herojske i samopožrtvovane učesnike Narodnooslobodilačke borbe". Prva osoba koja je proglašena za narodnog heroja, bio je Petar Leković, kamenorezački radnik iz Užičke Požege i borac Druge proleterske brigade, proglašen još za života, februara 1942. godine.

Ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ o odlikovanjima u NOVJ, od 15. avgusta 1943. godine, uspostavljena su prva odlikovanja. Zajedno sa Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom partizanske zvezde, Ordenom bratstva i jedinstva, Ordenom za hrabrost i Medaljom za hrabrost, uspostavljen je i Orden narodnog heroja. Istim ukazom rešeno je da svi dotadašnji nosioci zvanja narodnog heroja (ukupno 25 lica), dobiju Orden narodnog heroja.

Odluke o proglašenju narodnih heroja donosio je najpre Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije, na predlog Vrhovnog štaba NOV i POJ, a od Drugog zasedanja AVNOJ-a, 29. novembra 1943. godine, Predsedništvo AVNOJ-a. Obrazovanjem Narodne skupštine FNRJ, 1945. godine, odluke je donosio Prezidijum narodne skupštine, a od 1953. godine predsednik FNRJ. Od 1980. godine odluke je donosilo Predsedništvo SFRJ.

Orden se dodeljivalo pojedincima, vojnim jedinicama, političkim i drugim organizacijama za izuzetna ili herojska dela u vreme rata i mira. Najveći broj Ordena dodeljen je pripadnicima Narodnooslobodilačke vojske i Partizanskih odreda Jugoslavije za akcije tokom Narodnooslobodilačke borbe. Ukupno je odlikovano 1.322 jugoslovenskih državljana (1231 muškarac i 91 žena), od kojih je svega 420 lica bilo živo u vreme dodele Ordena, a 903 je odlikovano posmrtno. Ordenom je odlikovano i 22 stranih državljana - 16 državljana Sovjetskog Saveza, 3 albanca (kojima su odlikovanja kasnije oduzeta), 1 čehoslovak, 1 poljak i 1 italijan. Jedini višestruki nosilac Ordena bio je Josip Broz Tito, koji je odlikovan tri puta: 1944, 1972. i 1977. godine.

Za poslednjeg narodnog heroja proglašen je 1991. godine, ukazom Predsedništva SFRJ, major JNA Milan Tepić, koji je izvršio samoubistvo prilikom povlačenja jedinica JNA iz okoline Bjelovara.

U vreme raspada SFRJ, aprila 1992. Zakon o odlikovanjima SFRJ je stavljen van snage, a decembra 1998. godine donošenjem novog Zakona o odlikovanjima SRJ, Orden narodnog heroja je uvršten u odlikovanja Savezne Republike Jugoslavije. Poslednji put je korišćen posle bombardovanja Jugoslavije, jula 1999. godine, kada je tadašnji predsednik SRJ Slobodan Milošević odlikovao jedinice Vojske Jugoslavije i MUP-a Srbije (124. policijska interventna brigada, 549. motorizovana brigada VJ, 125. motorizovana brigada VJ, 37. motorizovana brigada VJ, 250. raketna brigada PVO VJ, 126. brigada vazdušnog osmatranja, javljanja i navođenja VJ i 63.padobranska brigada VJ).

Izgled

Orden narodnog heroja

Orden narodnog heroja čini ovalna zlatna značka koja prikazuje borca sa puškom i barjakom postavljen na zvezdu okruženu lovorovim vencem. Značka je okačena na crvenu traku sa uskim belim štraftama uz oba kraja. Skicu Ordena, kao i ostalih jugoslovenskih odlikovanja i grbova, izradio je 1943. godine Đorđe Andrejević Kun, akademski slikar iz Beograda. Model za prvi tip Orden (izrađivan u SSSR-u) izradio je Antun Augustinčić, vajar iz Zagreba, a model za drugi tip Ordena (izrađivao "Ikom" iz Zagreba) uradio je Frano Menegelo Dinčić, vajar iz Beograda.

Prva jugoslovenska odlikovanja, izrađivana su u Sovjetskom Savezu, u Moskovskoj kovnici novca (rus. Moskovski monetni dvor). Prva pošiljka odlikovanja napravljenih u SSSR-a, poslata je na ostrvo Vis, 1944. godine u dva navrata. Prva isporuka sadržala je 218, a druga 258 Ordena narodnog heroja.

Ordeni narodnog heroja izrađeni u Sovjetskom Savezu, razlikuju se od posleratnih modela, koje je izrađivala fabrika "Ikom" iz Zagreba. Primerci kovani u SSSR-u izrađeni su od 18-o karatnog zlata, težine 32 grama i na njima nema signature proizvođača i signature za plemenite metale. Primerci izrađivani u Jugoslaviji su bili od zlata, ali i od pozlaćene bronze i mesinga. Dimenzije Ordena su 43 h 54 mm, model izrađen u SSSR-u i 43,7 h 59,3 mm, model izrađen u Jugoslaviji.

Odlukom iz 1946. godine, Ordeni poginulih narodnih heroja čuvaju se u Vojnom muzeju u Beogradu.

Nosioci Ordena su uživali određene privilegije kao što su besplatna vožnja u javnom saobraćaju i penzije za članove porodica preminulih narodnih heroja. Iako su privilegije od tada umanjene, države nastale raspadom Jugoslavije još uvek pružaju izvesne beneficije narodnim herojima. Mnoge škole i ulice u posleratnoj Jugoslaviji dobile su imena po narodnim herojima, a mnoga imena su se zadržala i u novostvorenim državama.

Statistike odlikovanih

Ordenom Narodnog heroja odlikovano je:

• 1322 borca i rukovodilaca NOVJ,
• 22 stranih državljana,
• 27 vojnih jedinica i ustanova NOVJ,
• 8 gradova u Jugoslaviji i
• 4 organizacije

Do 1957. godine dodeljeno 1307 ordena u Jugoslaviji, od čega 1220 muškarcima, a 87 ženama.

Prema republici rođenja (ne nacionalnosti):

• Bosna i Hercegovina - 284
• Hrvatska - 282
• Srbija - 256
• Crna Gora - 247
• Slovenija - 156
• Makedonija - 63
• inostranstvo - 17

Prema zanimanju:

• 506 radnika
• 207 seljaka
• 404 intelektualca
• 78 bivših pripadnika kraljevske jugoslovenske vojske
• 73 činovnika
• 39 drugih zanimanja
• 5 nepoznato

Skoro svi dobitnici su bili članovi Komunističke partije Jugoslavije (neki su primani i posthumno), a 658 odlikovanih bili su članovi KPJ i pre Drugog svetskog rata. Većina, njih 1261, se pridružila partizanima 1941; iz 1942. je bilo 41 heroj i pet iz 1943.

Od narodnih heroja koji su poginuli u ratu:

• 624 je poginulo u borbi
• 104 se samo ubilo
• 55 je izvršilo drugi vid samoubistva
• 30 je umrlo od smrtnih rana
• 20 je ubijeno u zarobljeništvu
• 13 je obešeno
• 12 je masakrirano
• 4 je umrlo od bolesti
• 3 je živo zakopano
• 3 je zadavljeno
• 1 je nabijen na kolac
• 1 je ispečen na ražnju
• 5 je poginulo u nesrećnim slučajevima

Zanimljivosti

Među nosiocima Ordena narodnog heroja nalazi se čak osam bračnih parova:

1. Rade i Dragica Končar,
2. Aleksandar i Anđa Ranković,
3. Anton i Vida Tomšič,
4. Rade Bulat i Milka Kufrin,
5. Vladimir Dolničar Rudi i Zorka Regacin,
6. Filip Kljajić i Đuka Dinić,
7. Jovan Milosavljević i Radmila Trifunović,
8. Ljubiša Miodragović i Đina Vrbica,

Meću nosiocima Ordena narodnog heroja nalaze se i braća i sestre:

1. Josip, Ivica i Drago Mažar
2. Vasilije, Vojo i Mirko Kovačević
3. Trajko i Dragi Stamenković
4. Stevan i Stanko Opsenica
5. Mirče i Vera Aceva
6. Blagota i Vukosava Mićunović
7. Isa Jovanović i Anđa Ranković
8. Milovan i Aleksa Đilas

Kao i otac i sin, Dragojlo i Miloš Dudić.

Strani državljani nosioci ordena

1. Sergej Semjonovič Birjuzov, SSSR, odlikovan 1964. godine
2. Ivan Antonovič Bulkin, SSSR, odlikovan 1945. godine
3. Andrej Nikiforovič Vitruk, SSSR, odlikovan 1944. godine
4. Pavel Ignatijevič Dmitrijenko, SSSR, odlikovan 1945. godine
5. Vladimir Ivanovič Ždanov, SSSR, odlikovan 1944. godine
6. Mihail Žimjerski, Poljska, odlikovan 1946. godine
7. Pavel Nikitovič Jakimov, SSSR, odlikovan 1944. godine
8. Boris Tihonovič Kalinkin, SSSR, odlikovan 1944. godine
9. Semjon Antonovič Kozak, SSSR, odlikovan 1944. godine
10. Ivan Nikiforovič Konstantinov, SSSR, odlikovan 1945. godine
11. Vojo Kuši, NR Albanija, odlikovan 1945. godine
12. Luiđi Longo, Italija, odlikovan 1980. godine
13. Rodion Jakovljevič Malinovski, SSSR, odlikovan 1964. godine
14. Aleksandar Teopanovič Managadze, SSSR, odlikovan 1944. godine
15. Grigorij Nikolajevič Ohrimenko, SSSR, odlikovan 1945. godine
16. Ludvig Svoboda, Čehoslovačka, odlikovan 1946. godine
17. Vladimir Aleksandrovič Sudec, SSSR, odlikovan 1946. godine
18. Fjodor Ivanovič Tolbuhin, SSSR, odlikovan 195. godine
19. Vasilj Andrejevič Ulisko, SSSR, odlikovan 1945. godine
20. Enver Hodža, NR Albanija, odlikovan 1946. godine
21. Rašid Čolak, NR Albanija, odlikovan 1945. godine
22. Aleksandar Sergejevič Šornikov, SSSR, odlikovan 1944. godine

Vojne jedinice i ustanove NOVJ

Vojne jedinice i ustanove NOVJ, odlikovane Ordenom narodnog heroja Jugoslavije su:

1. Prva proleterska udarna brigada, formirana 21. decembra 1941. godine u Rudom. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
2. Druga proleterska udarna brigada, formirana 1. marta 1942. godine u Čajniču. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
3. Treća proleterska sandžačka udarna brigada, formirana 5. juna 1942. godine. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
4. Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, formirana 10. juna 1942. godine na Zelengori. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
5. Peta proleterska crnogorska udarna brigada, formirana 12. juna 1942. godine u Smriječnu. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
6. Šesta proleterska istočnobosanska udarna brigada, formirana 2. avgusta 1942. godine u Šekovićima. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
7. Prva dalmatinska proleterska udarna brigada, formirana 16. septembra 1942. godine u selu Dobro, kod Livna. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
8. Druga dalmatinska proleterska udarna brigada, formirana 3. oktobra 1942. godine na Dinari. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
9. Treća dalmatinska udarna brigada, formirana 12. novembra 1942. godine u Vrbi, kod Muča. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
10. Treća krajiška proleterska udarna brigada, formirana 22. septembra 1942. godine. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
11. Sedma krajiška udarna brigada, formirana 27. decembra 1942. godine u selu Orahovljanima. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
12. Sedma banijska udarna brigada "Vasilj Gaćeša", formirana 2. septembra 1942,. godine u Moslavini. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
13. Osma banijska udarna brigada, formirana 7. septembra 1942. godine u okolini Gline. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
14. Šesnaesta banijska udarna brigada, formirana 26. decembra 1942. godine u selu Klasniću. Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1958. godine.
15. Deseta hercegovačka proleterska udarna brigada, formirana 10. avgusta 1942. godine kod Šujice. Ordenom narodnog heroja odlikovana je juna 1958. godine.
16. Petnaesta majevička udarna brigada, formirana 23. marta 1943. godine u Briču. Ordenom narodnog heroja odlikovana je juna 1958. godine.
17. Treća lička proleterska udarna brigada, formirana septembra 1942. godine u Mogoriću. Ordenom narodnog heroja odlikovana 25. maja 1974. godine.
18. Prva slovenačka proleterska udarna brigada "Tone Tomšič", formirana 16. jula 1942. godine u Ambrusu. Ordenom narodnog heroja odlikovana 21. juna 1974. godine.
19. Prva krajiška proleterska udarna brigada, formirana 21. maja 1942. godine u selu Lomovita, pod Kozarom. Ordenom narodnog heroja odlikovana 21. maja 1975. godine.
20. Prva lička proleterska udarna brigada, formirana 8. jula 1942. godine u Toboliću, na Kordunu. Ordenom narodnog heroja odlikovana 21. jula 1977. godine.
21. Druga lička proleterska udarna brigada, formirana avgusta 1942. godine u kod Bunića. Ordenom narodnog heroja odlikovana 21. jula 1977. godine.
22. Treća srpska brigada, formirana 5. oktobra 1943. godine. Ordenom narodnog heroja odlikovana 21. jula 1977. godine.
23. Druga slovenačka udarna brigada "Ljubo Šercer", formirana 6. oktobra 1942. godine na Mokrecu. Ordenom narodnog heroja odlikovana 15. februara 1979. godine.
24. Prva vojvođanska udarna brigada, formirana 11. aprila 1943. godine u selu Brđanima, na Majevici.
25. Prva makedonsko-kosovska proleterska brigada, formirana 11. novembra 1943. godine u Selu Slivovu, kod Ohrida.
26. Trinaesta proleterska udarna brigada "Rade Končar", formirana 7. novembra 1942. godine u selu Gornjem Sjeničaku.
27. Drugi krajiški partizanski odred "Dr. Mladen Stojanović", formiran septembra 1941. godine na Kozari. Ordenom narodnog heroja odlikovan septembra 1972. godine.
28. Prateći bataljon Vrhovnog štaba NOVJ - Ordenom narodnog heroja odlikovan juna 1958. godine.
29. Radnički bataljon Užičkog partizanskog odreda - Ordenom narodnog heroja odlikovan 19. septembra 1979. godine.
30. Centralna bolnica NOVJ - Ordenom narodnog heroja odlikovana juna 1968. godine.
31. Partizanska bolnica na Petrovoj gori
32. Varnostno-obaveščevalna služba

Gradovi-heroji

Gradovi u SFRJ koji su odlikovani Ordenom narodnog heroja Jugoslavije su:

1. Beograd, odlikovan 20. oktobra 1974. godine
2. Zagreb, odlikovan 7. maja 1975. godine
3. Ljubljana, odlikovana 7. maja 1970. godine
4. Novi Sad, odlikovan 7. maja 1975. godine
5. Prilep, odlikovan 7. maja 1975. godine
6. Priština, odlikovana 7. maja 1975. godine
7. Titov Drvar, odlikovan 17. maja 1974. godine
8. Cetinje, odlikovano 7. maja 1975. godine

Društveno-političke organizacije

Društveno-političke organizacije odlikovane Ordenom narodnog heroja Jugoslavije su:

1. Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ)
2. Okružni komitet SKOJ-a za Drvar
3. Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata (SUBNOR)
4. Udruženje Španskih boraca Jugoslavije

Povezano

• Spisak narodnih heroja
• Žene narodni heroji Jugoslavije
• Gradovi heroji u SFRJ
• Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu
• Grobnica narodnih heroja u Ljubljani
• Grobnica narodnih heroja u Zagrebu
• Grobnica narodnih heroja u Sarajevu

Literatura

Orden narodnog heroja na Wikimedijinoj ostavi

• Narodni heroji Jugoslavije, "Mladost", Beograd 1975. godina
• Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina