Kosovski ciklus
Ukoliko ste tražili skulpture Ivana Meštrovića, vidite članak Kosovski ciklus (Meštrović).
Kosovski ciklus srpske narodne poezije predstavlja zbirku epskih narodnih pesama o Kosovskom boju i povezanim događajima.
Uprkos nazivu, neke od ovih pesama nisu nastale u narodu, već u ckrvi. Srpski istoričar i akademik monah Ilarion Ruvarac je 1854. napisao: Poreklo ovih pesama nije iz naroda, već je većina njih nastala u crkvi, kao deo crkvenih propovedi, al' su ih pjevači posle menjali kako im beše drago.
Pesme kosovskog ciklusa su imale ogroman uticaj na srpsku umetnost, i nastanak kosovskog mita. I pored nesumnjive umetničke vrednosti, ove pesme su veoma nepouzdane kao izvor istorijskih podataka.[1]
Nastanak[uredi | uredi kod]
Nepoznato je kada su pesme kosovskog ciklusa zapravo nastale. Većinu njih je zabeležio Vuk Karadžić u 19. veku. U drugoj polovini 18. i početkom 19. stoleća one su se i dalje živo pevale.[2] Vuk je primetio da se srpske junačke pesme "najviše i najživlje pjevaju po Bosni i Hercegovini i po Crnoj Gori i po južnim brdovitim krajevima Srbije", da se u ravničarskim oblastima postepeno gube, a na severu preko Save i Dunava su bile skoro sasvim iščezle.[2] Vuk Karadžić je za velik broj pesama ostavio podatke od koga ih je čuo i zabeležio. Novija proučavanja pokazala su da među pesmama zapisanim od istog pevača ili pevačice postoji izvesno "autorsko" jedinstvo i da su daroviti pevači Vukovog vremena odigrali presudnu ulogu u stvaranju one verzije junačke epike koja je ušla u pisanu književnost i koja se utvrdila kao osnovna.[2]
Medijavelista John V. A. Fine smatra da iako su ove pesme prikupljene znatno kasnije, njihov nastanak verovatno seže do XV, ako ne i do kasnog XIV veka.[3] Još je Benedikt Kuripečič putujući kroz Kosovo 1530. godine zabeležio da je u narodu čuo priče i pesme o kosovskom boju.[3]
Spisak pesama[uredi | uredi kod]
Za neke od narodnih epskih pesama je sačuvano i ime izvođača ("autora") od koga su zabeležene.
- Banović Strahinja
- Kneževa kletva
- Car Lazar i carica Milica (pevač Tešan Podrugović[2])
- Kneževa večera
- Kosančić Ivan uhodi Turke
- Propast carstva srpskoga (anonimna slepa pevačica[2])
- Tri dobra junaka
- Musić Stevan
- Carica Milica i Vladeta vojvoda
- Sluga Milutin
- Smrt Miloša Obilića
- Kosovka devojka (anonimna slepa pevačica[2])
- Smrt majke Jugovića
- Marko Kraljević i orao
- San carice Milice
- Marko Kraljević i Deretić Jovan
Obrtanje uloga[uredi | uredi kod]
U epskoj poeziji uloge nekih istoričnih ličnosti su obrnute naglavačke.
Marko Kraljević, istorijski kralj Marko, koji je kao turski vazal vladao u Makedoniji posle Maričke bitke i poginuo u bitki na Rovinama (1395), boreći se na strani Turaka, istorijski ne mnogo značajna ličnost, u poeziji je postao veliki borac protiv Turaka i najpopularniji junak celokupne južnoslovenske narodne poezije.[2]
Stefan Lazarević je bez borbe prihvatio tursko vazalstvo nakon pogibije svog oca kneza Lazara, a potom pomogao Turcima u osvajanju okolnih zemalja.[4] U epskoj poeziji se opisuju njegove strahovite pobede nad Turcima, ali on ipak ne uspeva da odbrani Srbiju, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam Bog Svevišnji mu to ne dozvoljava.[5]
Vuk Branković, jedini srpski velikaš koji je posle Kosovske bitke 1389. godine nastavio otpor Turcima i nikad nije učestvovao kao vazal u otomanskim pohodima, u epskoj poeziji je predstavljen kao izdajnik.
Analiza[uredi | uredi kod]
Sakupljač narodnih pesama Vuk Karadžić je zaključio da što su naše narodne pesme starije u njima je istorija nepouzdana ali je njihova umetnička lepota velika i obrnuto – u narodnim pesmama novijih vremena istorijski podaci i istorijski likovi su autentični i o njima istoričar sve zna ali je umetnička lepota u tim pesmama neuverljiva.[6]
Na osnovu toga je srpski istoričar Ilarion Ruvarac pokazao da dobar deo pesama kosovskog ciklusa, koji govori o vremenu Nemanjića, uopšte nisu narodne pesme. Njihovo poreklo nije iz naroda niti su delo slepih guslara već su nastale u Crkvi i deo su crkvenih propovedi koje su pevači kasnije na svoj način uobličavali. Govoreći o pesmi »Sveti Savo« i o drugim iz kosovskog ciklusa, Ruvarac izvodi jasan zaključak[6]:
Ja mislim da je od prilike tako postala ta pesma naroda: ‘Sveti Savo’. No bilo tako ili inako, svakako stoji to, da je pesma ta izašla iz manastira u narod te postala narodna pesma.
Malo dalje Ruvarac detaljno obrazlaže svoje zaključke:
No narod ne zna i narod ne pamti, te ne zna ni koliko je gradova i koje gradove po imenu car Nemanja razlomio i porušio, i koje je zemlje osvojio on, i koliko je muke i truda i troška njega stalo, dok je obnovio svoju dedovinu ... i to ne bi znao narod i narodni pevač da mu to ne kaza đače samouče, koje je opet saznalo to iz prve glave žitija svetog Simeuna.
Medijavelista John V. A. Fine ocenjuje da je kosovska epika veoma sumnjiv izvor istorijskih podataka, obzirom na propagandističke motive. Ne samo da se svrstava uz Srbe i hrišćane protiv Turaka i muslimana, već takođe podržava određene srpske dinastije protiv drugih.[1] On smatra da je mit o Vuku Brankoviću nastao nakon što je kneginja Milica prihvatila vazalnost Turcima, dok je Vuk Branković još uvek bio u ratu, čime su se našli na različitim zaraćenim stranama. Fine zaključuje da je kneginja Milica, izgleda, lično povela "klevetničku kampanju" protiv Vuka Brankovića, koja je potom uticala na epiku i kasnije izvore.[3] Prema toj hipotezi, epske pesme su prvobitno stvorene na teritoriji Lazarevića kao pro-Miličina propaganda uperena na srozavanje reputacije njenog najvećeg političkog protivnika. Kao rezultat, "sveti car Lazar" je postao glavni junak epskih pesama načinjenih po novozavetnom obrascu, sa Vukom u ulozi Jude.[3] Kasnije, početkom 17. veka, ovi navodi su iz usmenog predanja ušli u istoriografiju.[3]
Povezano[uredi | uredi kod]
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 409), 2009.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Jovan Deretić: Kratka istorija srpske književnosti
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 413), 2009.
- ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 426), 2009.
- ↑ Veselin Čajkanović, „Studije iz srpske religije i folklora : 1925-1942“ , Beograd, 1994. ISBN 86-379-0281-2 (Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu)
- ↑ 6,0 6,1 O ideološko-političkom obrascu u SPC
Literatura[uredi | uredi kod]
- Jovan Deretić: "Epska povesnica srpskog naroda", Kratka istorija srpske književnosti Arhivirano 2014-01-11 na Wayback Machine-u, Beograd 1983.
- Veselin Čajkanović, „Studije iz srpske religije i folklora : 1925-1942“ , Beograd, 1994. ISBN 86-379-0281-2
- John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, The University of Michigan Press, 2009.[1] (str. 412-414)
Vanjske veze[uredi | uredi kod]
- Kosovski ciklus Arhivirano 2012-12-01 na Wayback Machine-u na Projektu Rastko