Hronologija četničkih zločina 1941. godine

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu

Avgust 1941.[uredi | uredi kod]

  • 2. avgust 1941: Ubistvo Strajina Nikolića, zemljoradnika iz sela Kušići pokraj Ivanjice. Zločin je izvršio samozvani vojvoda Božidar Ćosović zvani Božo Javorac koji je priznavao komandu vojvode Koste Pećanca, a kasnije je sarađivao sa ravnogorskim četnicima u borbi protiv partizana. Ćosović je ubio Nikolića pred masom sveta, svirepo ga mučeći, da bi ga potom zaklao.[1]
  • 25-26. avgust 1941: Ubistvo oko 185 muslimanskih civila u Berkovićima, selu između Stoca i Bileće. Zločin su izvršili pročetnički elementi u redovima hercegovačkih ustanika. Najistaknutiji učesnici ovog zločina kasnije su postali organizovani četnici pod komandom Draže Mihailovića. Napad ustanika na ustaško uporište u Berkovićima usledio je 25. avgusta 1941. U borbi prilikom zauzimanja Berkovića poginuo je i ubijen veći broj naoružanih ustaša, oružnika (žandarma) NDH i pripadnika lokalne proustaške milicije (oko 150 naoružanih muškaraca). Međutim, pojedini šovinistički elementi među ustanicima (crnogorske "komite" pod komandom Sime Erakovića i Radomira Raka Lalića, kao i deo ustanika pod komandom Vjekoslava Vlade Đurića, podoficira Vojske Kraljevine Jugoslavije, među kojima su se nalazili rođaci žrtava ustaških zločina) ubili su velik broj nenaoružanih muslimanskih stanovnika Berkovića i muslimanskih izbeglica iz sela Dabarskog polja. Među ubijenim civilima najveći broj su bili žene, deca i starci. U literaturi se najčešće navodi brojka od 185 ubijenih civila u Berkovićima, od kojih je najveći broj ubijen neposredno, a ostali su stradali od pucnjave tokom napada na selo. Jedan broj muslimanskih civila spašen je od strane komunista i simpatizera KPJ, srpske nacionalnosti, među ustanicima.[2][3] Vjekoslav Vlado Đurić, komandant Stolačkog četničkog bataljona, streljan je od strane boraca Prvog udarnog hercegovačko-crnogorskog partizanskog bataljona, 1. februara 1942.[4]
  • 26. avgust 1941: Pročetnička "komitska grupa" pod komandom Radomira Raka Lalića poklala 12 muslimanskih muškaraca u selu Đeče pokraj Bileće. U pitanju je bilo mirno stanovništvo koje nije učestvovalo u ustaškim zločinima. Ubistvima su prethodila mučenja.[5] Prema drugim podacima u selu Đeče tada je ubijeno 14 lica.[6]
  • 28. avgust 1941: Masovno stradanje muslimanskog civilnog stanovništva u selu Plana pokraj Bileće. Zločin su izvršili pročetnički elementi u redovima hercegovačkih ustanika. Najistaknutiji učesnici ovog zločina kasnije su postali organizovani četnici pod komandom Draže Mihailovića. Napad ustanika na ustaško-domobransko uporište u Plani usledio je 27. avgusta 1941. Selo je zauzeto sutradan. U dvodnevnim borbama poginulo je 40 ustaša i naoružanih muslimanskih muškaraca i 2 domobrana. Zarobljeni domobrani i oružnici (oko 150) pušteni su i ispraćeni u pravcu Nevesinja. Međutim, šovinistički pojedinci među ustanicima nakon zauzimanja Plane izvršili su pokolj nad lokalnim muslimanskim civilima i muslimanskim izbeglicama iz sela sa područja Bileće (Orahovice, Đeč, Fatnica). U literaturi se ne navodi precizniji broj stradalih muslimanskih civila u Plani, ali se sugeriše da je taj broj iznosi oko 60 lica.[7]

Septembar 1941.[uredi | uredi kod]

  • 2-3. septembar 1941: Masovno stradanje muslimanskih stanovnika sela sa područja Bileće: Đeče, Orahovice, Fatnica, Prisoje, Bijeljani. Procenjuje se da je reč o oko 425 civila, mahom žena, dece i staraca, ubijenih u okolini Berkovića i Fatnice. Nakon što su ustanici zauzeli Planu, krajem avgusta 1941, većina muslimanskih stanovnika iz pomenutih sela u dogovoru sa ustaničkim štabovima samoinicijativno je odlučila da se u koloni zaputi u pravcu Stoca, iako su im pripadnici KPJ, koji su se nalazili u štabovima ustaničkih četa, sugerisali da to nije bezbedno i da bi bilo bolje da se sklone u Bileću. Na području ovih sela pročetničke, revanšističke i pljačkaške grupe (koje su predvodili Anto Bjeletić, Simo Eraković, Rako Lalić, Damjan Mićević i drugi) opljačkali su velik broj muslimanskih domaćinstava i ubili oko 25 lica. Stanovništvo navedenih sela (blizu 400 lica) zaputilo se iz Fatnice, uz pratnju od 20 naoružanih ustanika, u pravcu Stoca, 2. septembra. Međutim, kolonu je usput preuzela grupa Anta Bjelotića i Raka Lalića, primoravši dotadašnju pratnju da odstupi. Novi pratioci su usput streljali 2 lica. Kolona je potom sprovedena u Berkoviće, gde su njeni učesnici izolovani u žandarmerijskoj kasarni od strane pratilaca i pročetničkih i revanšističkih pojedinaca iz Berkovića koje su predvodili Vjekoslav Vlado Đurić i Vlado Radan i među kojima su se nalazili neki predratni žandarmi. Vredi naglasiti da se deo lokalnog srpskog stanovništva protivio namerama šovinista. U noći 2-3. septembra u Berkovićima je na vrlo okrutan način ubijeno je 11 učesnika kolone. Sutradan, 3. septembra, ostatak učesnika kolone ubijen je bacanjem u jamu Čavkaricu pokraj Berkovića. Prema nezvaničnim podacima u jamu je živo bačeno oko 370 ljudi, a prema poimeničnim podacima SUBNOR-a (koji nisu konačni) u jami je skončalo 272 lica. O zločinu je svedočila jedina preživela iz jame, Hadžera Bijedić (tada: Ćatović) iz sela Đeče.[8] Prema poimeničnim podacima koje je sakupio general JNA, Asim Pervan, u jamu Čavkarica bačeno je poimenice poznatih 375 lica.[9][10] U selu Fatnica ostalo je oko 25 Muslimana koji su pripadali porodicama koje su sarađivale sa ustanicima. Pošto su pročetnički elementi 4. septembra 1941, pokušali da pohvataju i ubiju ove ljude, tome su se oštro suprotstavili lokalni komunisti na čelu sa Mirom Poparom i Tripom Šarencem. Ovi ljudi su bezbnedno sprovedeni u pravcu Bileće.[11] Vjekoslav Vlado Đurić i Damjan Mićović streljani su od strane partizana februara 1942. kao četnički organizatori. Simo Eraković streljan je kao četnički odmetnik u Banjanima u Crnoj Gori, krajem 1944. Anto Bjelotić poginuo je marta 1942. u sukobu sa partizanima na području Banjana. Publikovana su imena ostalih organizatora ubijanja u jami Čavkarica, od kojih je većina poginula u borbi protiv partizana ili je streljana zbog počinjenih zločina.[12][13]
  • 3. septembar 1941: Ubistvo Dobrivoja Rakića, zemljoradnika iz sela Gubin Do pokraj Užica. Ubistvo su izvršili tzv. vladini četnici van borbe.[14]
  • 5. septembar 1941: Ivanjički četnici pod komandom samozvanog vojvode Božidara Ćosovića, zvanog Božo Javorac, ubili su 18 Muslimana u Novoj Varoši. Partizani su oslobodili Novu Varoš od ustaša i proustaške muslimanske milicije 2. septembra 1941, ali su usled nadiranja Italijana bili prinuđeni da se povuku 4. septembra. Ne znajući da su Italijani u Novoj Varoši, Ćosovićevi četnici su krenuli ka gradu. Na ulazu u grad popalili su jedan broj kuća i ubili 16 stanovnika, ali su zbog pojave Italijana bili prinuđeni da se povuku. U dostupnom izvoru pominje se da su četnici pri povlačenju iz grada "uhvatili skojevca Džemka Šehovića i 15-godišnjeg Murata Zerića, odveli ih na Zaboj i tamo ih umorili žarom i usijanim gvožđem."[15]
  • 18. septembar 1941: Ubistvo Ljubomira Zarića, zemljoradnika i solunskog borca iz sela Rokci pokraj Ivanjice. Zarić je ubijen van borbe i nije bio pripadnik neke oružane formacije. Ubili su ga četnici Božidara Ćosovića.[14]
  • 21. septembar 1941: U okolini Boljevca, Janko Todorović, četnik Koste Pećanca, uhvatio Đorđa Simeonovića, borca Boljevačkog partizanskog odreda, i predao ga Nemcima koji su ga kasnije streljali. Todorović je 1943. pristupio organizaciji pod komandom Draže Mihailovića. Streljan je od strane partizana krajem jula 1944.[16]
  • 22. septembar 1941: Ubistvo Vojislava Pajića, van borbe, od strane Milutina Jankovića, kasnije komandanta Dragačevskog četničkog odreda JVuO. Ubistvo se dogodilo između sela Dučalovići i Negrišori u Dragačevu.[17] Ubijeni Pajić bio je član KPJ od 1930. i borac Ariljske čete Užičkog partizanskog odreda.[14]

Oktobar 1941.[uredi | uredi kod]

  • 7. oktobar 1941: U selu Sikole (srez Zaječar), Nemci i četnici Save Markovića Borskog (koji je priznavao komandu vojvode Koste Pećanca), uhapsili su nekoliko pristalica NOP-a i zapalili 4 kuće učesnika u partizanskim akcijama.[18]
  • 13. oktobar 1941: Četnici Koste Pećanca pod komandom Tike Topalovića, u okolini Vrnjačke Banje zarobili Dušana Milojevića, borca Vrnjačkog partizanskog odreda. Milojević je nakon zarobljavanja zaklan od strane četnika Lazara Prizrenca.[19]
  • 22. oktobar 1941: Četnici Koste Pećanca pod komandom Bogdana Gordića zaklali Dobrosava Dumanovića, zarobljenog borca Vrnjačkog partizanskog odreda. Tokom oktobra 1941. Gordićevi četnici ubili su i Predraga Radovanovića, takođe borca ovog odreda, dok su zarobljenog partizana Aleksandra Batunca predali Nemcima, koji su ga streljali u Kraljevu, decembra 1941. Takođe, poznata su imena 4 borca ovog odreda koje su zarobili Gordićevi četnici i predali ih Nemcima, nakon čega su zarobljenici izolovani u nemačkom logoru u Nišu.[20]
  • 26. oktobar 1941: Četnici Pećančevog vojvode Anđelka Adamovića u selu Debeli Lug u blizini Majdanpeka uhvatili 4 saradnika NOP-a i sproveli ih u zatvor u Negotin. Kasnije, posle maltretiranja i naplaćene ucene, puštena su 3 uhapšenika, a jedan je prethodno uspeo da pobegne. Istog dana u istom selu, Adamovićevi četnici (Krajinski četnički odred) uhvatili su partizane Bogomira Trailovića i Jovicu Vukovića, sproveli ih u Bor i predali Nemcima.[18]
  • 27-28. oktobar 1941: Hapšenje Milana Blagojevića, komandanta Prvog šumadijskog partizanskog odreda, u Požegi 27. oktobra 1941, od strane ravnogorskih četnika pod komandom majora Vučka Ignjatovića, komandanta Požeškog četničkog odreda. Blagojević je ubijen poslednjih dana oktobra 1941. u selu Glumač pokraj Požege. Obično se u literaturi ističe da je Blagojević ubijen u noći 27-28. oktobra 1941.[21]
  • kraj oktobra 1941: Masovno stradanje muslimanskog stanovništva u selima u okolini Višegrada. Ubistva, silovanja i pljačke izvršili su pripadnici četničkih formacija. Prema dostupnom izvoru u okolini Višegrada ubijeno je i poginulo u borbi oko 2.500 Muslimana. Ovaj podatak zahteva potvrdu u drugim izvorima kako bi bio prihvatljiv (naročito kada je reč o poimeničnim spiskovima stradalih), tj. svakako da je uvećan u odnosu na realne brojke stradalih, verovatno višestruko uvećan.[22]
  • 31. oktobar 1941: Napad tzv. vladinih četnika na bolnicu Pomoravskog partizanskog odreda na padinama planine Juhor u blizini sela Ursule, pokraj Rekovca. Ovaj napad je izvršen u okviru opšteg napada nemačkih i kvislinških formacija na slobodnu partizansku teritoriju Levča. Zarobljeno je 10-ak bolničarki i boraca Levačke čete Pomoravskog partizanskog odreda. "Svi zarobljenici doterani su u Rekovac, a onda u Riljac i Ljubostinju, odakle se jedan broj spasio bekstvom, dok su ostali poubijani ili oterani u logor."[23]

Novembar 1941.[uredi | uredi kod]

  • 1-2. novembar 1941: Nakon napada četnika na partizansko uporište u Kosjeriću i ovladavanja mestom, zarobljeno je i uhapšeno oko 80 partizana i njihovih simpatizera. Pohvatane partizane i civile četnici su podelili u dve grupe. Prva grupa je 2. novembra sprovedena na Ravnu Goru, gde je boravila četnička Vrhovna komanda. Drugu grupu zarobljenika četnici su zadržali u zatvoru u Kosjeriću, odakle su neki zarobljenici pušteni, dok je ostatak zadržan do dovođenja nove grupe zarobljenih partizana, sa drugim mesta u okolini, da bi potom i ova grupa, koja je brojala preko 100 zarobljenika, sprovedena na Ravnu goru. Prvu grupu zarobljenika sprovođenih na Ravnu goru pristigao je Filip Ajdačić u blizini sela Skakavci i odvojio 9 zarobljenika koje je potom sproveo do lokaliteta Skakavački Ridovi gde su zarobljenici izmasakrirani od strane Ajdačića i četnika pod njegovom komandom, a njihova tela bačena u provaliju. Za ovaj zločin u Kosjeriću se saznalo nakon 9. novembra 1941, kada je mesto ponovo bilo pod kontrolom partizana. U Skakavcima su ubijeni: Jordan Đukanović, ekonom iz Kosjerića (komandant Crnogorske čete Užičkog NOP odreda, uspeo je da pobegne sa mesta zločina, ali je sustignut i ubijen u Skakavcima), Svetozar Poznanović, zemljoradnik iz Kosjerića, Milivoje Kević, veterinar iz Kosjerića, Prvoslav Gmizović, sudija iz Kosjerića, Jelena Gmizović, učiteljica iz Seče Reke, Mileva Kosovac, učiteljica iz Taora, Dragoslav Marković, kamenorezac iz Kosjerića, Maksim Marković, zemljoradnik iz Kosjerića, Velimir Joksimović, metalski radnik iz Valjeva. Ovaj zločin podrobno je rekonstruisan u literaturi.[24][25]
  • 3. novembar 1941: Prilikom napada na Ražanu, selo u blizini Kosjerića, koji se dogodio 3. novembra 1941, četnici su ubili 5 i zarobili 19 partizana, boraca 1. požeške čete Užičkog partizanskog odreda. Zajedno sa drugim zarobljenim partizanima u okolini Kosjerića, borcima Užičkog i Čačanskog partizanskog odreda, partizani zarobljeni u Ražani, sprovedeni su 4. novembra na Ravnu goru. Vredi napomenuti da su borci 1. požeške čete prethodno, početkom novembra, prilikom zauzimanja Ražane, zarobili oko 50 četnika, koji su mahom pušteni kućama. Zarobljeni partizani u Ražani, za razliku od oslobođenih četnika u istom selu, nisu oslobođeni na Ravnoj gori, već su 13. novembra predati četnicima samozvanog vojvode Jovana Škavovića u selu Markova Crkva pokraj Mionice, uz čije posredstvo su predati Nemcima u Slovcu između Valjeva i Lajkovca.[26] Većina zarobljenika je streljana u Valjevu 27. novembra 1941. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[27]
  • 4-5. novembar 1941: Ravnogorski četnici su 4. novembra 1941. izvršili napad na partizansku bolnicu u selu Gornja Gorevnica pokraj Čačka. U bolnici je zarobljeno 11 partizana, dok je bolničar, Milan Antonijević, krojački radnik iz Gornje Gorevnice, ubijen na licu mesta. Zarobljenici su sprovedeni u selo Brajići, u podnožju Ravne gore, gde su saslušavani i maltretirani, da bi ih četnički preki sud osudio na smrt. Streljani su 5. novembra u Brajićima. Streljani su: Stojan Koraksić, komesar bolnice, rodom iz G. Gorevnice, učitelj u Zvorniku; Blagomir Buđevac, zemljoradnik iz G. Gorevnice, Milenko Jevtović, zemljoradnik iz Leušića, Takovo; Dragoslav Krdžić, zemljoradnik iz G. Gorevnice; Milovan Paunović, zemljoradnik iz Leušića, Takovo; Vukosav Popović, zemljoradnik iz G. Gorevnice; Živorad Popović, učenik iz G. Gorevnice; Stanko Pertinač, izbeglica iz Slovenije; Hristivoje Petrović, krojački radnik iz Katrge kod Čačka; Sekula Šainović, zemljoradnik iz G. Gorevnice. Tokom Drugog svetskog rata četnici su van borbe ubili 12 stanovnika Gornje Gorevnice.[28]
  • 6-9. novembar 1941: Masovna streljanja partizanskih zarobljenika u Brajićima u podnožju Ravne gore. Četnici Draže Mihailovića su 1. novembra 1941. u Mionici na prevaru zarobili veći broj partizana. U jednoj grupi nalazilo se 33 pripadnica partizanskog saniteskog osoblja i partizanskih ranjenika. U ovoj grupi bilo je 19 bolničarki, 4 ranjenika i najverovatnije 9 boraca koji su pratili kolonu kao obezbeđenje. Zarobljenici su bili pripadnici Kosmajskog partizanskog odreda i Posavskog partizanskog odreda. Većina zarobljenih bolničarki bile su komunistkinje iz Beograda. Dve partizanke koje su preživele ove događaje, svedočile su o zarobljavanju ove grupe boraca i streljanju zarobljenika u Brajićima u podnožju Ravne gore. Prema sećanju Leposave Lukić i Dobrile Arsenijević, kao i na osnovu naknadne rekonstrukcije nekolicine istraživača, u Brajićima su 6. novembra 1941. ubijeni: Vukosava Oljača-Cigledi, službenica iz Beograda; Milena Velimirović-Ilić, učiteljica iz Vračevića pokraj Valjeva; dr Lota Ejdus, lekarka iz Beograda; Olga Jojić, službenica iz Beograda; Draginja Todorović, gimnazijski profesor iz Kragujevca; Dara Tadić-Popović, službenica iz Beograda; Zora Čalenić, krojačka radnica iz Beograda; Olivera Vanjek, studentkinja medicine iz Beograda; Ljubinka Dikić, tekstilna radnica iz Beograda; Ljubica Rakić, tekstilna radnica iz Beograda; Ljubinka Atanacković, tekstilna radnica iz Zemuna. Takođe, tada su streljane i dve radnice iz Beograda, koje su ostale upamćene samo po nadimcima. U drugoj grupi zarobljenoj takođe 1. novembra 1941. u Mionici nalazili se se borci Kolubarskog bataljona Valjevskog partizanskog odreda. Oni su streljani u Brajićima 6-9. novembra 1941. zajedno sa zarobljenim pripadnicima Kosmajskog partizanskog odreda i Posavskog partizanskog odreda. Poznata su imena dela streljanih boraca: Dragoljub Ilić, učitelj iz Dračića kod Valjeva; Tihomir Marić, student iz Mionice; Ratko Petrović, stolar iz Mionice; Dragiša Radović limarski radnik iz Mionice; Despot Sekulić, opančarski radnik iz Mionice; Milan Stojanović, kovač iz Mionice; Milutin Ćosić, zemljoradnik iz Mionice; Milan Ćosić. Ovo nije potpun spisak streljanih u Brajićima 6. novembra 1941. Streljanja su vršena i narednih dana. Najodgovorniji za ove zločine bio je Draža Mihailović koji se tada nalazio u Brajićima.[26]
  • 7-9. novembar 1941: Ravnogorski četnici su 7-8. novembra 1941. zauzeli Karan pokraj Užica gde su zarobili veći broj partizanskih boraca koji su položili oružje verujući da će im životi biti pošteđeni. Zarobljeni partizani su potom sprovedeni u zatvor u Kosjeriću, gde su, prema sećanjima preživelih, neki od njih bili izloženi torturi. Poznata su imena 6 poginulih partizana prilikom četničkog napada na Karan, zatim imena 4 partizana umrla od zadobijenih rana, imena 2 žene iz sela poginule tokom borbi, i imena 115 zarobljenih partizana i simpatizera partizanskog pokreta koji su 9. novembra sprovedeni iz četničkog zatvora u Kosjeriću na Ravnu goru. Iz ove grupe najbrojniji su bili borci Užičkog partizanskog odreda (58 boraca) i Čačanskog partizanskog odreda (35 boraca). Iz grupe od 115 zarobljenika, četnici su 9. novembra neposredno kraj Kosjerića streljali 7 partizana, o čemu je bilo reči. Sprovođenje na Ravnu goru odigralo se uoči partizanskog zauzimanja Kosjerića. Ova grupa zarobljenika predata je Nemcima 13. novembra u selu Slovac. Iz grupe od 115 zarobljenih partizana u Karanu i okolini, u Krušiku pokraj Valjeva, 26. novembra 1941, nemački Vermaht (Wehrmacht) streljao je 81 lice.[29]
  • 8. novembar 1941: Neposredno nakon četničkog napada na Gornji Milanovac, 7-8. novembra 1941, usledio je četnički napad na partizansku bolnicu u selu Savinac, nedaleko od G. Milanovca. U bolnici se nalazilo oko 20 partizanskih ranjenika, pretežno pripadnika Šumadijskog partizanskog odreda. Takođe, u ovoj partizanskoj bolnici lečen je i izvestan broj četničkih boraca. Četnici su bolnicu na Savincu zauzeli bez borbe. Partizanski ranjenik Branko Medenica, zamenik komandanta Drugog šumadijskog partizanskog odreda, kako se navodi u literaturi, zbog protesta povodom zarobljavanja odveden je na stranu i zaklan. Zarobljene partizane, uključujući ranjenike, lekara dr Dionisija Đorovića, kao i nekoliko bolničarki, četnici su odveli u Brajiće, da bi ih 13. novembra 1941. predali Nemcima. Publikovani su podaci o delu stradalih.[30]
  • 8. novembar 1941: Zarobljavanje oko 135 partizana u Gornjem Milanovcu. Ravnogorski četnici izvršili su napad na partizane u G. Milanovcu uprkos zadatoj reči poručnika Zvonimira Vučkovića, zapovednika Takovskog četničkog odreda. Prema četničkim podacima (izveštaj Zvonimira Vučkovića Draži Mihailoviću), četnici su u G. Milanovcu 8. novembra 1941. zarobili oko 135 partizana.[31] Zapravo, partizani su se predali nakon što im je garantovana bezbednost. Među zarobljenicima bila su 74 borca Čačanskog partizanskog odreda i 30 boraca Šumadijskog partizanskog odreda.[32][33] Partizani zarobljeni u G. Milanovcu, zajedno sa partizanima zarobljenim u okolnim selima, 8. novembra su oterani na Ravnu goru, odnosno u selo Brajiće. Većina zarobljenika je 13. novembra 1941. bila predata Nemcima u selu Slovac. Većina je streljana 26. novembra 1941. na Krušiku u Valjevu.[34][35] Publikovana su imena i osnovni podaci o stradalim zarobljenicima.[36] Za njihovo stradanje najveću odgovornost snose nemački okupator, poručnik Zvonimir Vučković i pukovnik Dragoljub-Draža Mihailović.
  • 9. novembar 1941: Četnici Filipa Ajdačića su 9. novembra 1941. streljali 7 zarobljenih partizana u neposrednoj blizini Kosjerića. Prema sećanjima preživelih zatočenika četničkog zatvora u Kosjeriću, streljani partizani, kao i drugi zatočenici koji su kasnije sprovedeni na Ravnu goru, prethodno su bili izloženi mučenju. Tom prilikom su streljani: Svetozar Savić, zemljoradnik iz Kostojevića; Milomir Dimitrijević, zemljoradnik iz Dobrotina; Tanasije Milosavljević, učitelj iz Jelovika; Vladan Rosić, obućarski radnik iz Užica; Milomir Kovačević, trgovac i kafedžija iz Cikota pokraj Kosjerića; Dobrivoje Vukašinović, zemljoradnik iz Draksina pokraj Bajine Bašte; Dobrinko Vukašinović, zemljoradnik iz Draksina.[37]
  • 13. novembar 1941: Četnici Draže Mihailovića su uz posredstvo samozvanog vojvode Jovana Škavovića, 13. novembra 1941. predali Nemcima oko 365 zarobljenih partizana. Predaja zarobljenih partizana Nemcima dogodila se u selu Slovac, smeštenom između Divaca i Lajkovca. Škavović je priznavao komandu vojvode Koste Pećanca, ali je aktivno sarađivao sa četnicima Draže Mihailovića u borbi protiv partizana. Ovim činom Mihailović je želelo ukazati nemačkom okupatoru da su četnici i dalje spremni na saradnju, iako je ovaj Mihailovićev predlog odbijen 11. novembra 1941. prilikom pregovora u Divcima. Zarobljeni partizani su u nekoliko grupa sprovedeni sa Ravne gore ka području Mionice. Sprovođenje je usledilo 12. novembra. Kolone su se kretale od Brajića, preko Ravne gore, sela Planinica, Struganika do Markove Crkve, gde su zarobljenici 13. novembra ustupljeni Škavovićevim četnicima. Zarobljenici su istog dana, uveče, predani Nemcima u Slovcu, nakon čega su izolovani u improvizovanom zatvoru Valjevu.[38] Tokom dvonedeljnog boravka u ovom zatvoru, zarobljeni partizani su bili izloženi torturi od strane pripadnika Srpskog dobrovoljačkog odreda (ljotićevci), dok su pripadnici Gestapoa i Specijalne policije Uprave grada Beograda, uz mere torture sprovodili istragu nad zarobljenicima.[39] Vojnici nemačkog Vermahta (Wehrmacht) su 27. novembra 1941. na Krušiku pokraj Valjeva streljali najveći broj partizanskih zarobljenika koje su četnici predali Nemcima. Imenom i prezimenom utvrđeni su podaci o 261 partizanu koji su tog dana streljani u Valjevu. Ostali zarobljenici su sprovedeni u logore, manji broj zarobljenika je pušten, dok je 5 partizana preživelo streljanje.[40]
  • 14. novembar 1941: Na Vencu, pokraj sela Lisa, između Ivanjice i Guče, zaklan Života Dmitrić, krojač iz sela Beli Kamen u Dragačevu.[41]
  • sredina novembra 1941: Stradanje muslimanskog stanovništva na području Prače (između Sarajeva i Goražda). Prema dostupnim podacima zločine su počinili četnici pristigli iz Srbije i Crne Gore. Prethodno su u Prači (početak novembra 1941) boravili partizani, ali tada nisu zabeleženi primeri nasilja nad civilnim stanovništvom. U selu Lunje ubijeno je 23 stanovnika (od čega 22 muškarca i jedna žena), u selu Renovica 12 lica, u selu Sočice oko 10 stanovnika, a u selu Modrik 18 lica. Svi ubijeni bili su muslimanskog porekla.[42]
  • sredina novembra 1941: Stradanje muslimanskog stanovništva sa područja Rogatice i Sokoca. Ubistva, silovanja i pljkačke izvršili su pripadnici četničkih formacija. Prema dostupnim podacima u selu Podgradac pokraj Borika ubijeno je oko 10 žena i dece; u selu Kalimanići pokraj Sokolovića ubijeno je 11 lica (uključujući 2 deteta). Publikovana su imena stradalih stanovnika Kalimanića.[43]
  • 17. novembar 1941: U selu Radalj, pokraj Loznice, četnici pod vođstvom Rajka Markovića (priznavao komandu Draže Mihailovića), predali Nemcima 23 zarobljena partizana. Istog dana Nemci su u Banji Koviljači streljali 20 partizana, prethodno preuzetih u Radlju, dok su 3 partizana sprovedena u nemački logor u Šapcu.[44]
  • 19. novembar 1941: Streljanje 14 zarobljenih partizana, pripadnika Rudarske čete Kopaoničkog partizanskog odreda. Partizani su zarobljeni prethodnog dana, 18. novembra, u selu Kaona u Dragačevu (ukupno je zarobljeno 19 partizanskih boraca). Streljanje je izvršeno na Vencu pokraj sela Lisa, između Ivanjice i Guče. Sa stratišta je pobeglo 5 partizana, tako da je streljano 14 zarobljenika. Dvojica begunaca su uhvaćena i ubijena nakon nekoliko dana. Najodgovorniji za zločin bili su zapovednici legalizovanih četnika Miloje Mojsilović, zapovednik legalizovanog Jeličkog četničkog odreda (prethodno pod komandom Draže Mihailovića), Božidar Ćosović Javorski i Đura Smederevac. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[41]
  • 24-25. novembar 1941: Dragačevski i ivanjički četnici, na Vencu, pokraj sela Lisa, između Ivanjice i Guče, zaklali trojicu zarobljenih komunista: Radomira Prelića, poštanskog činovnika iz Guče, Milana Jankovića iz Čačka i Ljubišu Zečevića iz Kušića pokraj Ivanjice. Trojica ubijenih partizana zarobljeni su u Guči, 19. novembra 1941, od strane četnika pod komandom Miloja Mojsilovića. Pre ubistva bili su izloženi brutalnoj torturi u četničkom zatvoru, naročito Milan Janković. Radomir Prelić je ubijen klanjem. Prema četničkim izvorima, četnici su Jankovića naterali da jede sopstveno meso, a Prelić je poludeo tokom mučenja.[45]
  • 26. novembar 1941: U selu Debelica, kod Knjaževca, upala grupa četnika vojvode Vuka Svetonikolskog (Pećančevi četnici), koju je predvodio Mile Popović iz sela Koželj. Četnici su upali u kuću Gavrila Petrovića i pretukli njega i njegovu ženu, simpatizere NOP-a. Zatim su uhapsili više seljaka i poveli ih sa sobom. Posle toga svi uhapšeni su sprovedeni u niški zatvor.[46]
  • 29. novembar 1941: U Boru Nemci streljali 11 i obesili 2 zarobljena partizana Krajinskog, Boljevačkog i Majdanpečkog partizanskog odreda. Među likvidiranim partizanima bili su i oni koje su uhvatili lokalni Pećančevi četnici i predali ih Nemcima. Egzekuciji su prisustvovali pojedini istaknuti Pećančevi četnici sa područja istočne Srbije., poput Save Markovića, vojvode Borske četničke brigade.[47]

Decembar 1941.[uredi | uredi kod]

  • 1. decembar 1941: Četnici pod komandom Pećančevog vojvode Pavla Gučanina, koji je zapovedao sa 15 četnika pod svojom prethodnom komandom i sa 30-40 četnika pod prethodnom komandom Draže Mihailovića, zajedno sa pripadnicima 5. srpskog dobrovoljačkog odreda (ljotićevci) i nemačkog Vermahta (Wehrmacht), 1. decembra 1941. opkolili su sela Gornja Trepča i Donja Trepča, pokraj Čačka, pohapsili sve muškarce od 15 do 70 godina starosti i izdvojili 14 pripadnika i simpatizera NOP-a. U toku selekcije uhapšenih stanovnika ova dva sela i određivanja ko će biti streljan, iz grupe uhapšenih seljana izdvojio se solunski borac Vasilije Bojović i kazao: "Pustite tu decu, to nisu komunisti. Ovde sam samo ja komunista. Mene streljajte." Streljanje su izvršili četnici i pripadnici SDK. Neposredno pred streljanje pobegao je Dobrosav Paunović iz Donje Trepče koji je svedočio o ovom događaju.[48] Od početka novembra 1941, odnosno od početka četničkog napada na partizane, pa do 31. decembra 1941, četnici su na čačanskom području (opštine Čačak, Gornji Milanovac, Lučani) ubili 166 pripadnika Narodno-oslobodilačkog pokreta. Od ovog broja 69 pripadnika NOP-a ubijeno je u novembru, a 97 u decembru 1941. Sem toga, četnici su u poslednja dva meseca 1941. na području ove tri opštine uhvatili na stotine partizana i njihovih simpatizera (u literaturi se najčešće pominje broj od 1.200), od čega su Nemci ubili 449. Ukupan broj stradalih pripadnika i simpatizera NOP-a, za čije stradanje su odgovorni četnici, tokom ova dva meseca na ovom području, iznosi 615. Tokom Drugog svetskog rata četnici su van borbe ubili 15 stanovnika Donje Trepče i 2 stanovnika Gornje Trepče.[49]
  • 1. decembar 1941: Dragačevski četnici ubili Dušana Ilića, zemljoradnika iz sela Grab u Dragačevu, zarobljenog borca Dragačevskog bataljona Čačanskog partizanskog odreda.[50]
  • početak decembra 1941: Masovno stradanje muslimanskog stanovništva na području Goražda. Četnici su zauzeli Goražde 1. decembra 1941, nakon povlačenja Italijana. Istog dana započela su ubijanja i pljačkanja lokalnog muslimanskog stanovništva, što je trajalo i tokom narednih dana. Zločini su sprovođeni i u okolnim seoskim naseljima. Ubistva u Goraždu vršena su na mostovima na Drini. Među onima koji su ubijani u Goraždu na ovaj način i, potom, bacani u reku, nalazili su se i muslimanski stanovnici sa područja Rogatice, Čajniča, Višegrada i Foče, koje su četnici dopremili u Goražde. Dostupni izvori nam ne omogućavaju da preciznije govorimo o broju žrtava, sem što se ističe 75 ubijenih stanovnika grada Goražda na ovaj način, ali ukupne brojke su višestruko veće. Dostupni izvori pominju prisustvo majora Jezdimira Dangića u Goraždu 1. decembra 1941. Zabeleženi su primeri solidarnosti i spašavanja muslimanskih stanovnika od strane srpskih komšija.[51] Prema drugim podacima u Goraždu su četnici početkom decembra 1941. ubili "tačno 100 osoba, od čega 6 ženskih". Prema ovom izvoru četnici su u obližnjem selu Kopačima spalili "preko 100 osoba - starica, staraca, žena i djece".[52]
  • 3. decembar 1941: Četnici pod komandom vojvode Pavla Gučanina 3. decembra 1941. streljali su u Mojsinju pokraj Čačka 36 zarobljenih partizana, stanovnika Donje Gorevnice, Ostre i drugih sela sa područja Čačka i Kragujevca, koje su zarobili Nemci, pripadnici 5. srpskog dobrovoljačkog odreda (ljotićevci) i četnici. Reč je uglavnom o zarobljenim partizanima koji su se vratili kućama nakon znatnog osipanja Čačanskog partizanskog odreda i koji u momentu zarobljavanja nisu bili pripadnici neke oružane formacije. Rodbini streljanih nije dozvoljeno da mrtve sahranjuju na seoskim grobljima, već na porodičnim imanjima. Egzekuciji su prisustvovali i Nemci. Među streljanima bili su i Stevan Đorđević iz Donje Gorevnice (nosilac Albanske spomenice), kao i braća Velimir (17) i Svetomir Anđelić (21) iz Donje Gorevnice. Tokom Drugog svetskog rata četnici su van borbe ubili 20 stanovnika Donje Gorevnice, 6 stanovnika Ostre i 7 stanovnika Mojsinja.[48][53]
  • 5. decembar 1941: Četnici pod komandom majora Manojla Koraća, koji je prethodno priznavao komandu pukovnika Draže Mihailovića, da bi početkom decembra 1941. legalizovao svoj odred, streljali su 5. decembra 1941. u selu Rošci pokraj Čačka 10 zarobljenih partizana. Većina streljanih bili su stanovnici sela Rošci i Trbušani. Među streljanima bio je i Veljko Kovačević iz Rošaca, nosilac Albanske spomenice. Publikovani su poimenični podaci o stradalima. Tokom Drugog svetskog rata četnici su van borbe ubili 7 stanovnika sela Rošci i 16 stanovnika sela Trbušani.[48][54]
  • 5. decembar 1941: Dragačevski četnici masakrirali Ljubišu Todorovića, zemljoradnika iz sela Virovo u Dragačevu i komandanta Dragačevskog bataljona Čačanskog partizanskog odreda. Zločin je izvršen u Guči. Poznato je ime počinioca zločina. Ljubišin rođeni brat, Obrad Todorović, zaklan je od strane četnika Draže Mihailovića, 20. septembra 1943.[55]
  • 6-7. decembar 1941: U noći 6-7. decembra 1941. u selu Trbušani pokraj Čačka, četnici DM pod komandom Žarka Borišića streljali su 9 partizanskih zarobljenika, stanovnika Trbušana, uključujući jednu ženu (Živana Borišić, sestra od strica četnika Žarka Borišića). Reč je uglavnom o zarobljenim partizanima koji su se vratili kućama nakon znatnog osipanja Čačanskog partizanskog odreda i koji u momentu zarobljavanja nisu bili pripadnici neke oružane formacije. Među streljanima bili su Dušan Mićović, nosilac Albanske spomenice, i njegov sin Miodrag, sekretar ćelije KPJ u selu. Publikovana su imena i osnovni podaci o stradalima. Tokom rata četnici su van borbe ubili 16 stanovnika Trbušana.[48][56]
  • 8. decembar 1941: Streljanje 9 zarobljenih partizana u selu Glumač pokraj Požege. Legalizovani četnici pod komandom majora Manojla Koraća (prethodno pod komandom Draže Mihailovića), organizovali su početkom decembra 1941. zatvor u požeškom selu Tabanovići. U ovom zatvoru 7. decembra 1941. izolovano je 17 pripadnika i simpatizera NOP-a iz Tabanovića, Dobrinje, Papratišta, Guglja i Jelen-Dola. Prema sećanju preživelh zatočenika uhvaćeni partizani su premlaćivani i ponižavani u zatvoru. Zatvorenici su sutradan odvedeni u Glumač gde je održano farsično suđenje u režiji majora Koraća. Istog dana iz ove grupe izdvojeno je 9 partizana i streljano. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[57]
  • 8. decembar 1941: Nakon višednevnog mučenja od strane četnika vojvode Bogdana Gordića (Pećančevi četnici), u četničkom zatvoru u Vrnjačkoj Banji, zarobljeni partizan Dragi Ristić, jedan od organizatora partizanskog ustanka u Levču, izvršio samoubistvo.[58]
  • 8-9. decembar 1941: Streljanje 18 zarobljenih partizana u selu Visibaba pokraj Požege. Zločin su izvršili legalizovani četnici pod komandom majora Manojla Koraća, koji je prethodno bio pod komandom Draže Mihailovića. Reč je uglavnom o zarobljenim partizanima koji su se vratili kućama nakon znatnog osipanja Čačanskog partizanskog odreda i koji u momentu zarobljavanja nisu bili pripadnici neke oružane formacije. Ubijeni su poticali iz sela Visibaba, Rasna i Uzići. Prethodno je u ovim selima uhapšeno oko 65 stanovnika. Uhapšenici su maltretirani u improvizovanom zatvoru u Visibabi. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[59]
  • 10. decembar 1941: Četnici na Zlatiboru zarobili 5 partizana i pošto su ih u Čajetini pretukli, odveli su ih do Braneškog polja, nedaleko od sela Sušica, gde su ih streljali.[60]
  • 11. decembar 1941: U Čačku od strane nemačkog okupatora javno obešen komesar Čačanskog partizanskog odreda, Ratko Mitrović, koga su prethodno zarobili četnici u Ježevici i potom ga predali Nemcima.[48]
  • 12-13. decembar 1941: Streljanje 7 pripadnika i simpatizera NOP-a, u požeškom kraju, od strane legalizovanih četnika pod komandom majora Manojla Koraća. Streljana lica bili su stanovnici sela Zdravčići, Radovci i Tvrdići pokraj Požege. Prethodno je u ova tri sela od strane četnika uhapšeno 27 stanovnika koji su bili maltretirani i batinani od strane četnika.[61]
  • 19-20. decembar 1941: Streljanje 12 zarobljenih partizana na području Arilja, pri čemu je 10 zarobljenika streljano u samoj varoši Arilje, a 2 u okolnim selima. Zarobljeni partizani bili su borci Ariljskog bataljona Užičkog partizanskog odreda. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[62]
  • 21. decembar 1941: Streljanje 19 zarobljenih partizana, aktivista i simpatizera NOP-a sa područja seoske opštine Godovik (sela: Godovik, Rečica, Milićevo Selo), pokraj Požege, od strane četnika pod komandom majora Manojla Koraća. Na području godovičke opštine četnici su u noći 13-14. decembra uhapsili oko 100 muškaraca i žena i izolovali ih u improvizovanom zatvoru u seoskoj školi u Godoviku. Zatvorenici su prebijani i maltretirani od strane četnika koji su se bili naročito okomili na rođake i supruge istaknutih partizana. Četnici su u Godoviku zaklali 2 uhapšenika, da bi 21. decembra u ariljskom selu Kruščica streljali 19 zatočenika godovičkog zatvora. Nedugo nakon hapšenja u godovičkoj opštini. četnici su oterali 70 pripadnika i simpatizera NOP-a u Požegu, gde su izlovani u četničkom zatvoru. Od ovog broja 65 uhapšenih je kasnije sprovedeno u logor Banjica u Beogradu, pri čemu većina nije preživela rat. Od 19 streljanih u Kruščici, 12 je poticalo iz sela Godovik. Četnici su odgovorni za smrt 35 stanovnika Godovika tokom rata (16 neposredno ubijenih, 4 umrla od posledica mučenja od strane četnika, 7 predatih Nemcima, a prethodno zarobljenih od četnika i 8 partizana poginulih u borbama protiv četnika). Publikovani su poimenični podaci o stradalima, 21. decembra 1941, i podaci o izvršiocima zločina.[63]
  • 21. decembar 1941: Četnički preki sud u Požegi osudio na smrt 5 simpatizera i saradnika NOP-a koji su pogubljeni istog dana. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[64]
  • 23. decembar 1941: U selu Čičkovi pokraj Arilja četnici ubili 9 zarobljenih boraca Ariljskog bataljona Užičkog partizanskog odreda. Većina streljanih bili su stanovnici sela Radobuđa i Čičkovi. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[65]
  • 29-30. decembar 1941: Ubistvo 38 muslimanskih muškaraca u selu Tuholj pokraj Kladnja. Ubistvo su izvršili četnici sa područja Kladnja. Većina ubijenih (34) bili su stanovnici sela Pauč. Publikovani su poimenični podaci o stradalima.[66]
  • decembar 1941: U selu Breznica kod Kučeva četnici Vojislava Jevremovića Tribrođanina (Pećančev vojvoda, kasnije četnik DM) zaklali partizana Stanka Živkovića iz Majdanpeka.[67]
  • decembar 1941: U selu Brekovo, pokraj Arilja legalizovani četnici pod komandom Miloja Mojsilovića (koji je pre legalizacije prihvatao komandu Draže Mihailovića), zarobili 17 partizana i potom ih sproveli u selo Lisa pokraj Ivanjice, gde su pobijeni.[68]

Veze[uredi | uredi kod]

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ Škoro 2002: str. 63
  2. ↑ Popadić 1986: str. 639–640
  3. ↑ Skoko 1991: str. 291–292
  4. ↑ Popadić 1986: str. 645
  5. ↑ Popadić 1986: str. 641
  6. ↑ Skoko 1991: str. 292
  7. ↑ Popadić 1986: str. 642–643, 647
  8. ↑ Popadić 1986: str. 644–647
  9. ↑ Dedijer, Miletić 1990: str. 739–743
  10. ↑ Čekić 1996: str. 37–43
  11. ↑ Popadić 1986: str. 644–646
  12. ↑ Popadić 1986: str. 648–649
  13. ↑ Skoko 1991: str. 295
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Škoro 2002: str. 64
  15. ↑ Ćuković 1964: str. 124
  16. ↑ Istočna Srbija 1984: str. 439
  17. ↑ Nedović 2009: str. 326
  18. ↑ 18,0 18,1 Istočna Srbija 1984: str. 105
  19. ↑ Sekulović 1977: str. 229
  20. ↑ Sekulović 1977: str. 229–230
  21. ↑ Stanković 1983: str. 336–341
  22. ↑ Čekić 1996: str. 43–45
  23. ↑ Mitrović 1985: str. 149
  24. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 53–67
  25. ↑ Žene Srbije u NOB 1975: str. 501–502
  26. ↑ 26,0 26,1 Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 103–109
  27. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 316–403
  28. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 76–77
  29. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 87–102
  30. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 316–402
  31. ↑ Zbornik NOR-a 1981: str. 375–376
  32. ↑ Stanković 1983: str. 355–364
  33. ↑ Pantelić, Marinković, Nikšić 1982: str. 230–234
  34. ↑ Stanković 1983: str. 362–364
  35. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 158–161
  36. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 318–402
  37. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 85–86
  38. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 193–201
  39. ↑ Jovanović 2001: str. 90–94
  40. ↑ Poznanović, Raonić, Radojčić 1987: str. 244–266
  41. ↑ 41,0 41,1 Nedović 2009: str. 329
  42. ↑ Čekić 1996: str. 75–78
  43. ↑ Čekić 1996: str. 58–60
  44. ↑ Parmaković 1973: str. 671, 674
  45. ↑ Nedović 2009: str. 329–330
  46. ↑ Istočna Srbija 1984: str. 120
  47. ↑ Istočna Srbija 1984: str. 122
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 48,4 Čačanski kraj u NOB 1968: str. 181–191
  49. ↑ Nedović, Vasović 2006: str. 116–117
  50. ↑ Nedović 2009: str. 335
  51. ↑ Čekić 1996: str. 133–135
  52. ↑ Čekić 1996: str. 230
  53. ↑ Nedović 2009: str. 352–353
  54. ↑ Nedović 2009: str. 353–355
  55. ↑ Nedović 2009: str. 333
  56. ↑ Nedović 2009: str. 355–358
  57. ↑ Radovanović 1986: str. 202–208
  58. ↑ Sekulović 1977: str. 227
  59. ↑ Radovanović 1986: str. 208–211
  60. ↑ Škoro 2002: str. 77–78
  61. ↑ Radovanović 1986: str. 211–212
  62. ↑ Škoro 2002: str. 82–84
  63. ↑ Radovanović 1986: str. 202–215
  64. ↑ Škoro 2002: str. 86–87
  65. ↑ Škoro 2002: str. 87–88
  66. ↑ Čekić 1996: str. 98–100
  67. ↑ Istočna Srbija 1984: str. 136
  68. ↑ Škoro 2002: str. 73–74

Literatura[uredi | uredi kod]

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Hronologija_četničkih_zločina_1941._godine&oldid=41446301