Hajdučica (Plandište)

Hajdučica
Evangelističke crkve u selu - nova u izgradnji i stara
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Plandište
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	1375
Gustina stanovništva	31 st./km²
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	38 m
Površina	43,7 km²
Hajdučica Hajdučica (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	26370
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	VŠ

Hajdučica je naselje u Srbiji u opštini Plandište u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 1375 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1456 stanovnika).

Istorija

Hajdučica - kao naselje pominje se početkom 15 veka. Naime,1405. godine na ovim prostorima postoji naselje pod nazivom Herčekios, po Feliksu Milekeru, koje 1465. Mihajlo Silađi dobija kao kraljevsku donaciju. Ovo naselje, međutim, pod Turcima propada i kroz istoriju se pominje kao poljsko dobro koje treba naseliti. U tim težnjama dobro je 1774. ustupljeno vojnim invalidima, da bi u toku iste godine bilo dodeljeno nemačko – banatskoj graničarskoj regimenti. U periodu od 1783 – 1789g. dobro pod nazivom „Hajdučka greda" površine 4092 lanca dato je u zakup za 500 tadašnjih novčanih jedinica (forinti ). Konačno 1800. godine prelazi u vlasništvo veleposednika Ljubomira Stevana (odnosno Ištvana ) Damaskina de Nemeti. U težnji da naseli ove prostore Damaskin je 1809. godine na svoje imanje doselio prve podanike. Ti prvobitni meštani novoosnovanog naselja – njih oko 500 – bili su obični najamni radnici koji su posebnim ugovorima bili vezani za obrađivanje zemljišta na ovom imanju. Po nacionalnosti bili su, kao je to u svojoj knjizi zapisao evangelistički sveštenik iz Šandorfa (današnjeg Janošika ) A. Krunh, rimokatolički Mađari i oko 30 porodica evangelističkih Slovaka. No, o nacionalnom sastavu prvobitnih meštana Hajdučice ima više verzija. Tako Feliks Mileker u svojoj „Hronici podunavskih zemalja" tvrdi da su prvi meštani Hajdučice, pored Slovaka, bili i Nemci iz Bačke. Godine 1928g. odselili su se Nemci, a na njihova mesta doselili su se Bugari. Ali su se i oni, uskoro već 1838g. odselili u Baračhazu. I od Slovaka mnogi su se odselili, neki u Brešće i Bućin, a neki u Klopodiju i Šandorf. na njihova mesta doselili su se neki drugi Slovaci iz Njitre. Konačno, počeli su se polako naselavati evangelistički Namci iz Bačke, najviše 1839. godine .
U svakom slučaju nepobitna činjenica da su oni svoje radničke kućice izgradili na lokaciji oko jednog kilometra jugozapadno od sadašnje lokacije naselja, bliže tadašnjem Terezijanskom kanalu, danas Dunav–Tisi–Dunavu. Samo godinu dana kasnije Slovaci su ovde imali i svoju prvu školu, a prvi učitelj je bio Jan Benjač. Novo naselje je bilo u velikoj kotlini, čak 5–6 metara nižoj od okolnih terena. Bilo je to močvarno zemljište izloženo čestim poplavama jer Terezijanski kanal tada nije bio ograđen visokim nasipima, a o kanalu Brzava tada još nije bilo ni reči. Zbog toga je ovo naselje na prvobitnoj lokaciji izdržalo samo 15 godina. Velike poplave 1824g. godine su naterale jedan deo meštana da se iseli, dok su ostali, koji su bili verni svom vlastelinu, novo naselje osnovali na današnjoj lokaciji u neposrednoj blizini vlastelinskog dvorca. U novosnovano selo 1826g. doseljava se veća grupa Slovaka iz Padine. Odmah po svom dolasku, oni osnivaju evangelističku crkvenu zajednicu koja je prvih godina bila u sastavu evangelističke crkvene opštine u Padini. Već 1829g. u naselju živi 500 Slovaka evangelista što je dovoljan broj za osamostaljenje crkvene opštine. Prvi evangelistički sveštenik bio je Šćefan Jastrebinji. Ta 1829. godina značajna je po tome, što je novo naselje po svom osnivaču dobilo ime ‚’’Ištvanfalva’’’, odnosno ‚’’’Ištvanovo’’’ selo. Novo naselje je prvu školsku zgradu dobilo 1826. godine sagrađenu na zemljištu tadašnje slovačke državne škole.

Kako je izgledala Hajdučica u prvim godinama njenog postojanja teško je reći jer o tome nema pisanih dokumenata. Prve pisane zapise o tome nalazimo u listu „Dolnozemski Slovak" iz 1902. godine. Dugogodišnji hajdučički evangelistički sveštenik Emil Kolenji tada se podsetio na svoj dolazak na službovanje u ovo mesto. On je napisao : „Bilo je to u jesen 1869. godine kada sam iz pravca Dete ulazio u Hajdučicu. Jeza mi je prošla telom nad prizorom koji sam video. Kućerci mali, kao kolibe, prekriveni toluzinom ili starom trskom. Prozori su bili na njima tako mali da je čovek kroz njih jedva mogao glavu da provuče. Na svakih deset metara smo zastajali da bismo očistili blato sa točkova. Ispred kuća, verovatno da bi komšije mogle da se posećuju, napravljene su staze od stajskog đubriva. Od istog materijala sazidane su i ograde oko dvorišta. A u dvorištima velike gomile stajnjaka, kola, plugovi i druge alatke pod vedrim nebom“. Ovaj sveštenik dalje navodi da je tek kasnije prvih dana boravka u ovom mestu saznao da ovdašnji meštani u to vreme stajnjak nisu koristili za đubrenje njiva, a pošto su se, između ostalog, bavili i stočarstvom, to objašnjava da ga je bilo u izobilju na ulici, pa i oko i u dvorištu. Kasnije kada je pokušao da seljacima, svojim parohijanima, objasni prednosti iznošenja stajnjaka na njive, nailazio je na žestok otpor ljudi, koji su govorili da su njihovi preci godinama tako radili, pa što bi oni sada to menjali.

Godine 1829. osnovana je evangelistička parohija.-1845. vratili su se oni iz Brešća.-1862-63g. sazidana je evangelistička crkva, sagrađena 1863. na kojoj je toranj izgrađen 1895. godine. U svojoj prošlosti Hajdučica je više puta stradala. Najpre je u tri navrata – 1831. godine,1836. i 1849. stanovništvo pokosila kolera.

Zbog otpora tadašnjih veleposednika banatski graničari su 08. septembra 1848. godine spalili i opljačkali praktično celo selo, a u dva navrata 1862g. i 1871g. Hajdučica strada od poplava. Migracije stanovništva su u tom periodu česta pojava. Tako od 1839. do 1869. godine zabeležena je značajna kolonizacija Nemaca iz Bačke, a 1838g. su se iz sela iselili svi Bugari. U isto vreme, hajdučički Slovaci su odlazili u Šandorf (sadašnji Janošik ) i Hertelendu (sadašnju Voilovicu) ali su se odatle i vraćali, i dolazili novi iz Njitre u današnjoj Slovačkoj. U „Hronici podunavskih zemalja" Feliksa Milakera saznajemo da je brtoj stanovnika Hajdučice 1869. godine iznosio 1762 zatim 1880.- 1511 stanovnika, 1890 – 1437, 1900 – 1620 i 1910 – 1717. Konačno, značajan momenat u istoriji mesta dogodio se početkom 1890-tih godina, kada je osnivač mesta Ištvan Damaskin na licitaciji svoje imanje od 4000 katastarskih jutara oranica,100 jutara šume,4 majura, dvorac sa lepo uređenim parkom, velikim voćnjakom i vinogradom prodao porodici Dunđerski za 670000 zlatnika.

Godine 1921. beležimo još jednu značajnu kolonizacioju naselja koje sada već nosi naziv Hajdučica. Na posed Olge Jovanović – Dunđerski doselilo se 70 porodica dobrovoljaca sa Solunskog fronta iz Hercegovine koji su do 1926. godine živeli u biroškim stanovima, da bi kasnije izgradili kuće u delu naselja koji se i danas zove „Kolonija“. Te 1921g. – Hajdučica broji 1947 meštana od čega najviše Nemaca i Slovaka, a ima i Srba, Mađara, Rumuna... Konačno, poslednja veća kolonizacija izvršena je u posleratnom periodu. Iz političkih razloga Hajdučicu i državu su napustili takoreći svi Nemci, a njihove domove 1947. godine je naselilo 40 porodica iz Makedonije, iz opština Kriva Palanka,Gostivar i Tetovo, a nešto kasnije manji broj Srba iz Južne Srbije.

Demografija

U naselju Hajdučica živi 1099 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (40,0 kod muškaraca i 42,6 kod žena). U naselju ima 535 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,56.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1772 1953. 1849 1961. 1880 1971. 1834 1981. 1519 1991. 1456 1378 2002. 1570 1375

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Slovaci			579	42.10%
Srbi			419	30.47%
Mađari			159	11.56%
Makedonci			123	8.94%
Jugosloveni			24	1.74%
Rumuni			9	0.65%
Nemci			9	0.65%
Albanci			5	0.36%
Hrvati			4	0.29%
Bugari			4	0.29%
Bunjevci			3	0.21%
Romi			2	0.14%
Crnogorci			1	0.07%
nepoznato			3	0.21%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	0			5
80+	9			13
75-79	21			34
70-74	36			55
65-69	40			63
60-64	30			56
55-59	29			41
50-54	40			34
45-49	68			41
40-44	74			56
35-39	49			33
30-34	49			51
25-29	35			38
20-24	30			35
15-19	43			51
10-14	40			34
5-9	38			42
0-4	28			34
prosek	40.0			42.6

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 445 493 510 519 505 511 535

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 142 169 73 113 24 8 1 1 2 2 2.56

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 553 160 342 27 23 1 606

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 96 344 148 16 2

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	289	171	-	1	49	-	26	11	1	6
Ženski	203	62	-	-	77	-	1	20	-	2
Oba	492	233	-	1	126	-	27	31	1	8
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	1	6	9	3	3	-	-	2
Ženski	2	1	2	7	27	1	-	-	1
Oba	2	2	8	16	30	4	-	-	3

Galerija

• 
  Manastir Hajdučica
• 
  Evangelističke crkve u selu - nova u izgradnji i stara

Literatura

1. Korišćena literatura:Felix Milecker bibliotekar i kustos gradske biblioteke i muzeja u Vršcu 1928. ISBN 86-85075-04-1
2. Monografija Podunavske Oblasti 1812-1927, sastavio i napisao Dr. Vladimir Margan „Napredak Pačevo" (1929.)
3. »Letopis « Opština u južnom Banatu Banatska mesta i običaji’’ M. Marina Beč (1999)
4. Letopis Period 1812 – 2009 g. Peščari Napisao M. Marina:(Beč 2009) Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o selu Hajdučici nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani.

Spoljašnje veze

Hajdučica (Plandište) na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Dvorac Damaskin u Hajdučici
• Manastir Hajdučica