Narodnooslobodilačka borba Bugarske
U Drugom svetskom ratu Bugarska se borila na strani Nemačke i njenih saveznika. Okupirala je delove teritorija Grčke i Jugoslavije, da bi 1944. godine otpočela pregovore o primirju s Velikom Britanijom i SAD, a potom je u Bugarskoj organizovan ustanak po vodstvom Otačastvenog fronta i uz pomoć Crvene armije.
Položaj Bugarske u Drugom svetskom ratu[uredi | uredi kod]
Bugarska je u vreme Drugog svetskog rata među nemačkim saveznicima zauzimala poseban položaj. Tokom rata Bugarska se pod velikim pritiskom povlačila iz rata, ograničavajući se samo na to da na raspolaganje stavi svoje vojne baze. Bugarska je bila i u ratnom stanju s Velikom Britanijom i SAD, međutim, to je imalo za posledicu samo vazdušno bombarodanje Sofije. Bugarska vojska je iskoristila svoje savezništvo s Nemačkom kako bi okupirala teritorije koje su se nalazile u okviru Grčke i Jugoslavije. U vreme Narodnooslobodilačke borbe u Jugoslaviji, Bugarska je zajedno s Nemcima učestvovala u borbama protiv NOVJ.
Pripreme za ustanak[uredi | uredi kod]
U septembru 1943. godine oformljeni su komiteti Otačastvenog fronta, u kome su se nalazile: Bugarska radnička partija (komunista), grupa Zveno, Bugarski zemljoradnički savez i Socijaldemokratska partija. Komunistička partija se zalagala za širenje antifašisitčkog fronta i partizanskog pokreta, dok je grupa Zveno imala važan uticaj u bugarskoj armiji. Godine 1944. partizanski pokret u Bugarskoj je brojao oko 10.000 ljudi.
U leto 1944. godine regent Bogdan Filov je naredio premijeru Bugarske da otpočne pregovore o miru s Velikom Britanijom i SAD. Mir nije postignut jer su Bugari previše zahtevali, ističujći svoja "istorijska prava" u Grčkoj i Jugoslaviji. Ni SSSR nije hteo da prihvati bugarsku neutralnost.
U vreme napredovanja Crvene armije kroz Rumuniju, došlo je do ubrzavanja diplomatske aktivnosti Bugarske, pa je 26. avgusta vlada izjavila da je Bugarska neutralna zemlja i zatražila da Nemci povuku svoje trupe iz Bugarske, inače će ih Bugarska razoružati, kao i obećala povlačenja trupa iz Jugoslavije i Grčke. Međutim, bugarska vlada je odugovlačila izvršavanje te mere, pa je SSSR 30. avgusta izjavio da Bugarska narušava svoju nezavisnost. Premijer Ivan Bagrjanov je zbog toga podneo ostavku.
Za bugarske komuniste je koncentrisanje trupa Crvene armije uz rumunsko-bugarsku granicu značilo da se aktiviraju. CK BRP(k) pozvao je 26. avgusta članstvo da počnu s dizanjem ustanka, a 1. septembra i na štrajk i političke demonstracije, međutim do 6. septembra niko se nije odazvao.
Regent Boris Filov osnovao je 2. septembra novu vladu, na čelu s Konstantinom Muravjevim. On je 4. septembra izložio svoj program spoljne politike koji je bio sličan Bargjanovljevom. SSSR je 5. septembra objavio rat Bugarskoj, a Muravjev je odmah zatražio primirje tvrdeći da je vlada odlučila da objavi rat Nemačkoj.
Petog septembra je štab partizanske armije i CK Komunističke partije izradio plan da preuzmu vlast u Sofiji u noći između 8. i 9. septembra. Šestog i sedmog u bugarskom su glavnom gradu i drugim gradovima održane manifestacije za Otečastveni front. Premda nisu imale masovni karakter, ipak je u sukobu s policijom palo nekoliko ljudi. Od 7. septembra su se partizanske jedinice počele spuštati s planina i u nekoliko su sela uvele vlast Otečastvenog fronta.
Ustanak i oslobođenje[uredi | uredi kod]
Osmog septembra su prethodnice maršala Tolbuhina iz Trećeg ukrajinskog fronta prešle preko rumunsko-bugarske granice. Bugarska vlada je objavila rat Nemačkoj i naredila da se ne pruža otpor Crvenoj armiji. Toga dana Bugarska je bila u jedinstvenoj situaciji: bila je u ratnom stanju i s Nemačkom, i sa saveznicima. Noću između 8. i 9. septembra ustanici su uzeli vlast u Sofiji. Partizani i prebegle jedinice bugarske armije opkolili su vladine zgrade. Muravjevljeva vlada je uhapšena, a u 6 sati Kimon Georgiev, predsednik vlade Otečestvnog fronta, je objavio preokret.
Maršal Tolbuhin je 9. septembra, u skladu s telegramom koji je primio od vrhovne komande, naredio da se napredovanje zaustavi na liniji Ruse-Burgas i da se u 22 sata akcije prekinu, jer je Muravjevljeva vlada objavila rat Nemačkoj. Od 9. septembra komiteti Otačastvenog fronta uzeli su vlast u ruke u celoj zemlji. U blizini Sofiji i Plovdiva, Stare Zagore i nekih drugih gradova vojska produžila je otpor novoj vlasti. Jedinice Crvene armije 16. septembra pobedonosno su ušle u Sofiju, a sutradan je premijer Georgijev objavio program nove vlade. Već dan kasnije komanda nove bugarske armije podređena je štabu Trećeg ukrajniskog fronta. Pregovori o miru tekli su krajnje sporo, jer je vlada Georgieva pravila teškoće oko Makedonije i Trakije i tek je nakon ultimatuma od 11. oktobra povukla poslednje trupe s tih područja.
U Moskvi je 28. oktobra 1944 potpisan ugovor o primirju. Trebalo je da Bugarska stavi na raspolaganje saveznicima određen broj trupa za borbu protiv Nemačke, a da Jugoslaviji i Grčkoj plati ratnu štetu u visini koja će se odrediti naknadno.
U Bugarskoj je imenovana saveznička kontrolna komisija za nadzor odredbi primirja. Njome je rukovodio sovjetski general Sergej Birjuzov, dotadašnji načelnik štaba Trećeg ukrajinskog fronta.