Batočina

Batočina
Karađorđev trg
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Šumadijski
Opština	Batočina
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	▲ 5804
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	102 m
Batočina Batočina (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	34227
Pozivni broj	034
Registarska oznaka	KG

Batočina je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Šumadijskom okrugu. Prema popisu iz 2011. ima 5804 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 5574 stanovnika).

Batočina se prvi put pominje 1476. godine.

Geografija

Teritorija Batočine nalazi se u centralnom delu Srbije. Smeštena je u istočnom predelu Šumadije i zahvata slivno područje donjeg toka Lepenice. Nalazi se u severnom delu opštinske teritorije Batočine. Deo naselja smešten je na levoj, a deo na desnoj obali Lepenice (pritoke Velike Morave).

Batočina se nalazi na 102 metara nadmorske visine, na 30 km zapadnije 30 km severnije od Kragujevca, isto toliko od Jagodine 119 km južno od Beograda i 134 severnije od Niša. Kroz batočinu prolazi magistralni put na relaciji Batočina—Kragujevac—Kraljevo—Čačak i železnička pruga Lapovo—Kragujevac—Kraljevo. U blizini je i Koridor 10.

Istorija

Turska vladavina

Batočina se prvi put pominje u prvom turskom popisu 1476. godine. Čuveni turski putopisac Evlija Čelebija kaže da je osnivač Batočine smederevski beg Gazi Bali. U popisu iz 1476. godine, Batočina ima 25 kuća, a krajem dvadesetih godina šesnaestog veka ima 66 kuća. Šezdesetih godina broj muslimanskih kuća se penje na dvanaest dok je hrišćanskih samo pet. U ovom periodu sa porastom muslimanskog stanovništva sagrađena je i džamija. Sinan paša je 1593. godine proglasio za palanku.

Evo kako su putopisci XVII veka videli bližu i dalju okolinu Lepenice. Jedan Francuz 1621. godine od Kolara do Jagodine samo je zapazio i zapisao u svoj dnevnik nepregledne šume. U Jagodini je našao samo Turke, dok su u Batočini živeli hrišćani seljaci. Putopisac Kikle 1658. godine kaže da Batočina ima lep Bali Hadži-Ahmetov han i jednu džamiju. Nekoliko godina kasnije prošao je turski putopisac Evlija Čelebija i 1660 je posetio Batočinu. On kaže da je Batočinu osnovao Bali-beg Smederevski, a mesto bogoslovio Sulejman I Veličanstveni. Ne navodi zašto je to uradio turski car, da li je mesto bogoslovio kao kalifa - verski poglavar ili je to učinio stoga što mu se mesto po nečemu svidelo. Ako je tačan ovaj podatak onda osnivanje Batočine pada 1475. godine, nešto malo pre turskog popisa 1478. godine. Evlija Čelebija mesto naziva gradom, obima oko 800 koraka. U grad se ulazi kroz jednu kapiju i u njemu stražari 50 vojnika sa jednim dizdarom (zapovednikom). On još kaže da u Batočini ima više sirotinjskih kuća, jedna džamija, jedan novi han i nekoliko dućana.

Posle neuspele Opsade Beča 1683. godine Turci su izgubili posede u Ugarskoj i Srbiji. U Velikom turskom ratu Grof Ludvig Badenski je 17. juna 1689. u bici kod Batočine savladao vojsku turskog vezira Kara Mustafe paše. Batočina je bila na glavnom pravcu turskog povlačenja i austrijskog nastupanja 1689. godine. Prešavši sa desne na levu obalu Morave kod Kušiljeva, austrijska vojska je razbila manje odrede turske vojske ispod Markovca i preko Lapova nastupila prema Batočini. Zbunjeni, Turci su napustili batočinu, ostavivši mnogo vojnog materijala. Ovladavši ovom značajnom raskrsnicom puteva, Austrijanci su se tu lepo odmorili, uputili razglas Srbima da je došao čas oslobođenja i krenulu dalje na jug. Nakon Požarevačkog mira ovi krajevi potpadaju pod vlast Austrije.

Seoba Srba 1690. godine ostavila je pusta sela u ataru današnje batočinske opštine. Turski popis 1739/41 godine nam donosi podatke da je bila živa samo Batočina sa 80 turskih i 11 srpskih kuća. Takođe je naglašeno da Batočinci obrađuju puste njive u Turčinu i Badnjevcu. Sva ostala sela:Badnjevac, Gradac, Grnčarica, Kijevo, Milatovac, Turčin i Crni Kao su bila pusta. U spisku se nalaze i dva manastira posvećena Svetom Nikoli. Jedan se nalazi u selu Grnčarica (današnji Prnjavor), a drugi u selu Turčinu (današnja Gornja Batočina). To su manastiri Grnčarica i manastir Surčinak, od koga su sad u Gornjoj Batočini jedva vidljivi tragovi.

Borbe protiv Turaka

Povratak Turaka 1739. godine doneo je osvetu i veće namete što je stvaralo neraspoloženje u narodu što će dovesti do Kočine krajine. Koča Anđelković je sa svojim odredom ušao u Batočinu bez otpora 1788. godine. U austrijskim dokumentima o Kočinoj Krajini nalazimo podatke i koje učestvovao iz sela oko Batočine. Iz Brzana su se borili Todor Gavrilović, Dmitar Marković, Radiša Milićević, Jovan Gligorijević i Vasilije Savić. Iz Graca ivan Pavlović i iz Kijeva Mihailo Petković. Svkako je bilo i drugih učesnika u ovom ratu iz sela batočinske opštine, ali u spiskovima su sačuvana samo ova navedena imena. Mirom u Svištovu 1791. godine Turci ponovo zaposedaju ove krajeve.

Batočina je ponovo oslobođena u Prvom srpskom ustanku. Ustanici predvođeni Karađorđem su uspeli da oslobode Batočinu 1804. godine. U bici kod Batočine poginulo je 400 turaka. Pred bitku je zabeležen govor Karađorđa ustanicima:

Nemojte pucati dokle moja puška ne pukne.
Ne bojte se Turaka je malo, a nas je mnogo,
oni se biju za gospodstvo
a mi za Slobodu da možemo danuti dušom.

Na prvom popisu nakon završetka Drugog srpskog ustanka 1818. Batočina je imala 51. domaćinstvo sa 119 haračkih glava. Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine. Knez Miloš Obrenović je 1825. godine sagradio konak koji je kasnije pretvoren u osnovnu školu. Austrijski Kapetan Franc Kajzer u svom putopisu iz 1837. godine piše da Varoš Batočine ima 300 kuća. U mestu postoji crkva i škola. Godine 1838. batočinska škola ima osam učenika, a 1847. deset. U Srpsko-turskom ratu (1876—1878) učestvovalo je 206. boraca iz Batočine. Ubrzani razvoj uslovljava da je Batočina 1878. godine proglašena za varoš. Devedesetih godina devetnaestog veka u Batočini se otvara ženska škola. Prva knjižnica je otvorena 1898. Početkom dvadesetog veka Batočina ima 1447. stanovnika.

Moderno doba

Spomenik poginulim vojnicima crvene armije

Lepeničani su učestvovali u ratovima od 1912-1918. a broj poginulih je dokaz njihove nacionalne svesti. Iz Batočine je poginulo 136 i još toliko iz ostalih sela današnje batočinske opštine. Jedan od dolučujućih okršaja za ovaladavanje Pomoravljem odigrao se baš u Lapovu, Batočini i Brzanu. Nemačka artiljerija je bila poslea kosu u Gložanu preko Morave, zatim lapovski Gvozdenjak i Šavac, a naš poslednji zaštitni rov je bio u Brzanu, jedan kilometar više Rogota.

Batočina je između dva svetska rata privredno ojačala. U tom periodu je 1928. dobila vodovod, dok je 1940. dobila električno osvetljenje.

Bombardovanjem Beograda počeo je Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Već 11. aprila Nemačka vojska zauzela je Kragujevac, a posle 2 dana i Lapovo, pa je tako čitava Šumadija okupirana od strane Nemaca. Područje Šumadije, Pomoravlja i Banata zaposela je 714 nemačka divizija. U samoj Batočini je bila raspoređena jedna manja nemačka jedinica. Jedan deo vojnih obveznika koji nije bio zarobljen u Aprilskom ratu transportovan je u Nemačku.

Četvrtog jula 1941. godine na poziv Komunističke partije Jugoslavije izbio je ustanak u Srbiji. Tri dana nakon toga formira se Drugi šumadijski partizanski odred čiji je komandant bio Bogosav Marković. Nedugo zatim, 12. jula formiran je Kragujevački odred čije je zadatak bio da sprečava saobraćaj na pruzi Lapovo - Kraljevo i na putevima koji su vodili iz Kragujevca prema Lapovu, Jagodini, Kraljevu i Gornjem Milanovcu. Krajem jula je formirana treća četa kragujevačkog odreda koja je formirana od njudi iz sela Donje Lepenice. Oni su izazivali niz incidanata na pruzi Lapovo - Kraljevo. Jedan od njih bio je sudar vozova kod Gradca kada je poginulo 9, a ranjeno 30 nemačkih vojnika.

Ova četa je preuzela na sebe zadatak da likvidira Marisava Petrovića ljotićevskog prvaka iz Gradca. Pokušaj atentata je izveden na železničkoj stanici, na njega je bačena bomba, ali je on ranjen i ostao je živ. Na njega je pokušan još jedan atentat, ali se i on završio bezuspešno. Nakon toga on u septembru beži u Smederevo gde formira V dobrovoljački odred, a on sam je izabran za komandanta tog odreda. Ubrzo napušta Smederevo i sa odredom se stacionira u Kragujevcu. Upravo ovaj odred pod zapovedništvom Marisava Petrovića pomagao je Nemcima prilikom izvršavanja Kragujevačkog masakra 21. oktobra 1941.

Nakon odlaska partizanskih odreda iz Šumadije, počinje jače da se razvija četnički pokret. Tako je između Lapova i Kragujevca organizovana III kragujevačka četnička brigada, a u batočinskim selima pojavljivao se i II bataljon. Četničke trupe koje su na ovom prostoru bile do 1944. sukobljavale su se ljoićevskim i nedićevskim odredima, a takođe su nadzirale teren i likvidirale ubačene partizanske simpatizere.

Početkom oktobra iz pravca Valjeva i Aranđelovca počele su da prodiru jedinice NOVJ. Dvanaestog oktobra počeo je napad na nemačke položaje koji su se nalazili u Lapovu. Pred snažnim naletima jedinica Crvene armije i NOVJ Nemci su bili prinuđeni da se povuku prema Kragujevcu. Tako je 14. oktobra oslobođena Batočina a nakon toga i ostala sela u Batočinskoj opštini.

Nakon Drugog svetskog rata počeo je industrijski razvoj. U varoši su bile razvijene automobilska industrija, tekstilna industrija i građevinska industrija.

Demografija

U naselju Batočina živi 4393 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,1 godina (36,9 kod muškaraca i 39,1 kod žena). U naselju ima 1678 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,32.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2068 1953. 2198 1961. 2598 1971. 3378 1981. 4825 1991. 5584 5386 2002. 5918 5574

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			5427	97.36%
Crnogorci			38	0.68%
Romi			29	0.52%
Makedonci			26	0.46%
Hrvati			5	0.08%
Muslimani			5	0.08%
Bošnjaci			4	0.07%
Jugosloveni			4	0.07%
Slovaci			3	0.05%
Mađari			2	0.03%
Rumuni			1	0.01%
Bugari			1	0.01%
Albanci			1	0.01%
nepoznato			4	0.07%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	7			6
80+	28			51
75-79	56			84
70-74	82			139
65-69	119			149
60-64	114			154
55-59	156			140
50-54	245			234
45-49	256			260
40-44	178			206
35-39	166			163
30-34	213			171
25-29	218			203
20-24	224			217
15-19	187			181
10-14	158			186
5-9	164			165
0-4	155			139
prosek	36.9			39.1

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 503 533 713 1005 1396 1614 1678

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 253 344 323 400 182 116 40 11 3 6 3.32

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2249 646 1452 97 48 6 2358

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 425 1468 371 92 2

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1209	82	-	209	348	27	84	107	18	105
Ženski	724	48	-	34	246	6	2	105	18	23
Oba	1933	130	-	243	594	33	86	212	36	128
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	7	15	95	40	23	32	-	-	17
Ženski	16	11	50	61	80	21	1	-	2
Oba	23	26	145	101	103	53	1	-	19

Industrija

Fabrika Grah automotive

Razvitak saobraćaja je bio važan faktor da bi se razvila industrija. Batočina je 1886. godine železničkom prugom spojena sa Lapovom i Kragujevcem. Upravo je blizina Kragujevca doprinela ubrzanom razvoju industrije. Investiciona ulaganja u izgradnju industrijskih objekata i sprovođenje mera za povećanje proizvodnosti rada, omogućili su da Batočina u relativno kratkom vremenskom periodu ostvari napredak, naročito posle osamdesetih godina dvadesetog veka.

Raspad Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, uvođenje sankcija, bombardovanje naše zemlje i ekonomska kriza teško su pogodile batočinsku industriju, s obzirom da je proizvodnja nekih njenih preduzeća bila vezana za zavode Crvena zastava u Kragujevcu, kao i izvoz na inostrana tržišta. Proizvodnja je naglo pala, a proces privatizacije se sporo odvijao. Sem toga, i nedostatak obrtnih sredstava usporava oživljavanje proizvodnje u batočinskim industrijskm preduzećima.

Saobraćaj

Železnička stanica u Batočini

Povoljnost saobraćajnost-geografskog položaja batočinske opštine umnogome je doprinela razvoju saobraćaja. Puštanjem u saobraćaj železničke pruge 1887. godine, relacije Lapovo-Kragujevac, bitno je uticala na razvoj drumskog saobraćaja. U blizini Batočine je i železnički čvor u Lapovu koji predstavlja važnu međunarodnu i magistralnu železničku liniju. Takođe u blizini je i savremeni auto-put Beograd-Niš, od koga se odvaja magistralni putni pravac Batočina-Kragujevac. Zahvaljujući železničko drumskom saobraćaju Batočina je povezana sa Beogradom, Kragujevcom, Velikom Planom, Jagodinom, Smederevskom Palankom, Svilajncem, Račom i drugima.

Na teritoriji Batočine otpočeo je sa radom linijski putnički pravac 1960. godine kada je uspostavljena prva redovna autobuska linija Kragujevac-Batočina-Lapovo. Autobuska stanica u Batočini je izgrađena 3. septembra 1975. godine.

Dužina železničke pruge sa jednim kolosekom Lapovo-Kragujevac iznosi oko 14,3 kilometara kroz teritoriju opštine, a dužina električne železničke pruge sa dva koloseka Beograd-Niš iznosi oko 5,2 kilometara.

Batočina je posedovala poštu sredinom XIX veka. Ona je bila smeštena u konaku kneza Miloša Obrenovića.

Školstvo

Osnovna škola „Sveti Sava“ Batočina

U Batočini se škola prvi put pominje 1836. godine, a njen prvi učitenj bio je Dragutin Miladinović koji je okupio osam učenika. Šlola je radila do Petrovdana kada je učitelj otišao. Za učitelja 1839. dolazi Srećko Milivojević iz Desimirovaca. On je zbog lošeg plaćanja napustio školu i otišao za sveštenika. Škola u Batočini nije radila sve do 1843. godine kada je ministar prosvete poslao svršenog bogoslova Dimitrija Popovića, ali je i on zbog nerešenog pitanja plaćanja otišao iz Batočine.

Krajem 1844. Batočinci su se organizovali, odredili platu učitelju od 600 groša, školu su smestili u opštinsku zgradu, a za učitelja doveli Aleksandra Dobrića iz Karlovca. Škola je 1846. imala deset đaka, a 1850. godine 11 đaka. Godine 1881. Batočina je imala 45 redovnih đaka, a 1898. već 130. Naročito se povećao broj ženske dece, pa je zbog toga Ministarstvo prosvete, čim je primetilo da raste broj devojčica u školi naredilo da se otvori posebno žensko odeljenje ili kako su se tada zvale ženske škole. Škola je radila do 1902. kada je ponovo spojena sa muškom.

Česti su bili prekidi nastave. Nastava se prekidala zbog berbe, zbog raznih bolesti (zbog srdobolje, šarlaha i dr.) i poplava. Nastavu je dosta ometala stalna pojava izsostajanja dece zbog poljskih radova, pa je to izazivalo česte sukobe sa školskim odborima, koi nisu hteli da izriču kazne roditeljima.

Posle Prvog svetskog rata došlo je došlo je do podele škole na seosku i varošku, a konačno 1927. godine. Seoska je ostala u konaku, a varoška je dobila novu zgradu. Godine 1929. porušen je konak i na njegovom mestu je sazidana nova škola, ali podeljena na dva dela - na seosku i na varošku školu. Škola je podignuta uz posebno zauzimanje učitenja Gvozdena Stanića i uz pomoć dobrotvora Andrije Tanasijevića. On je za školu dao 40.000 dinara, od 290.000 koliko je trebalo da se napravi škola. Škole su se sjedinile posle Drugog svetskog rata.

Škola se nakon Drugog svetskog rata zvala 14. oktobar, a sadašnje ime dobila je 1. oktobra 1992. godine. Pošto je vremenom priraštaj učenika bio sve veći a školski prostor nedovoljan, javila se želja prosvetnih radnika i meštana Batočine za izgradnju nove i savremene škole. Tako je 28. aprila 1970. godine Savet osnovne škole „14. oktobar“, doneo odluku da se u Batočini podigne nova školska zgrada. U leto 1971. godine porušen je veći deo stare i 18. avgusta iste godine otpočeli su radovi na izgradnji nove škole. Nova školska zgrada je završena 1973. godine.

U Batočini postoji dečji vrtić „Poletarac“ koji je osnovan 1978. Današnji naziv Poletarac je dobio 1992. godine.

Takođe u mestu postoji i srednja škola „Nikola Tesla“ koja je osnovana 1977.

Kultura

Kulturni centar „Dositej Obradović“

Dom kulture „Dositej Obradović“ u Batočini

Dom kulture u Batočini je osnovan 22. decembra 1976. godine pod nazivom „Dušan Petrović Šane“. Dom kulture „Dušan Petrović - Šane“ se 1990. godine izdvaja iz Mesne zajednice Batočina i postaje samostalna ustanova, a dve godine kasnije menja naziv u Kulturni centar „Dositej Obradović“. Kulturni centar „Dositej Obradović“ svake jeseni organizuje Smotru folklornih ansambala, periodične izložbe slika i ručnih radova, promociju knjiga, pozorišne predstave, priredbe i koncerte.

Zdravstvo

Dom zdravlja u Batočini

Prema kazivanju starijih meštana opštine Batočina, još davne 1924. godine prvi privatni lekar koji je lečio ljude u Batočini bio je Dr Pavle Tucaković. On je sve do kraja Drugog svetskog rata, do 1945. godine sprovodio privatnu lekarsku praksu, da bi ubrzo po oslobođenju bila formirana državna zdravstvena ustanova - Zdravstvena stanica Batočina. Sadašnji dom zdravlja u Batočini građen je osamdesetih godina prošlog veka, a svečano je useljena krajem 1987. godine. Zgrada Dispanzera za žene i decu, izgrađena je 1976. godine, a njena nadgradnja, u kome su Dispanzer za žene i dečja laboratorija, završena je 2002. godine.

Narodna biblioteka „Vuk Karadžić“

Koreni bibliotekarstva u Batočini nalaze se još 1890. godine kada se u Batočini se formira čitaonica. Formirana čitaonica je preteča buduće Narodne biblioteke. Narodna biblioteka „Vuk Stefanović Karadžić“ je osnovana 1955. godine. Poseduje preko trideset hiljada knjiga.

Manifestacije u Batočini

• Takmičenje u govorništvu

Održava se jednom godišnje. Održava se od 2005. godine Takmičari su učenici nižih i viših razreda osnovne škole iz Batočine. Takmičari besede na jednu od zadatih tema. Žiri sačinjavaju poznati dramski umetnici i profesori srpskog jezika i književnosti. Cilj takmičenja je negovanje kulture usmenog izražavanja učenika.

• Klincijada

Održava se u maju mesecu, počev od 2005. godine. Manifestacija okuplja decu uzrasta od 4 do 10 godina.

• Obredni hlebovi

Održava se sredinom oktobra, svake godine, počev od 2006. godine, u organizaciji Kulturnog centra „Dositej Obradović“ i Uruženja „Zlatne ruke Batočine“. Manifestacija okuplja udruženja ručne radinosti iz različitih krajeva Srbije. Pored hlebova koji kroz istoriju prate običaje Srba, izlažu se ručni radovi i stara srpska jela.

Sport

Pioniri KK Sloga

U Batočini postoji fudbalski klub Sloga koji se trenutno takmiči u Zoni Dunav, četvrtom takmičarskom nivou srpskog fudbala. Najviši uspon i najbolji rezultati Sloge vezuju se za period od 70-ih do 90-ih godina prošlog veka kada su uspeli da se izbore za status srpskoligaša, odnosno članstva u Drugoj srpskoj ligi, grupa „Centar“.

U varoši se nekada takmičio i košarkaški klub Sloga koji je igrao i prvu srpsku ligu. U ovom klubu su ponikli Uroš Nikolić i Andreja Milutinović. Danas klub radi samo sa mlađim selekcijama.

Poznati Batočinci

• Uroš Nikolić, (24. aprila 1987 — ) košarkaš
• Andreja Milutinović, (5. avgust 1990 — ) košarkaš

Vidi još

• Opština Batočina
• Bitka kod Batočine
• Gornja Batočina

Galerija

• 
  Crkva u Batočini
• 
  Reka Lepenica u Batočini
• 
  Pošta u Batočini
• 
  Ulica Kralja Petra I
• 
  Stambeni objekti u Batočini
• 
  Stambeni objekti u Batočini
• 
  Teren za mali fudbal u Batočini
• 
  Železnička stanica u Batočini
• 
  Fabrika Grah automotive
• 
  Fabrika Straževica
• 
  Klupske prostorije FK „Sloga“
• 
  Čišćenje ulica prekrivenih snegom u Batočini
• 
  Šetalište u Batočini pod snegom
• 
  Šetalište u Batočini pod snegom (noću)
• 
  Pogled na jedan deo Batočine

Literatura

• Živojin Andrejić, Batočina sa okolinom, Batočina 1988.

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Batočina

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)