Autarijati

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Ilirska plemena
Glasinačka kultura

Autarijati (grčki: Αὐταριάται) su bili lirsko pleme koje je doživjelo svoj uspon između VI i IV stoljeća pne. O njihovom prisustvu u zapadnim i centralnim dijelovima Balkana postoje mnogi historijski podaci, filološki nalazi i veliki broj tragova materijalne prirode. Istraživanja o Autarijatima i Glasinačkoj kulturi (Glasinac, visoravan u općini Sokolac) iz starijeg željeznog doba započela su krajem XIX stoljeća. Sveobuhvatnu studiju o Autarijatima napisao je istoričar Salmedin Mesihović. [1]

Historija[uredi | uredi kod]

Glavni članci: Autarijati i Ardijejci i Autarijati i Kelti

Porijeklo Autarijata se može pratiti unazad kroz historiju sve do proto-Ilirskih stanovnika[2] koji su u bronzano doba naseljavali područja u jugoistočnoj Bosni i gornjem Podrinju, u VI stoljeću i oko rijeka Lim, Tara i Piva te planina Povlen i Maljen do Peštera, a u V stoljeću prodrli su dublje u teritoriju današnje Srbije.

Etnogenetski proces nastanka ilirskog etničkog kompleksa otpočeo je sa migracijom Indoevropljana krajem III i početkom II milenija pne. Prodirući na zapadni i sredinji Balkan i srednje Podunavlje, doseljenici su uništavali ili u sebe apsorbovali postojeće starosjedilačke neolitske i eneolitske etnokulturne forme. Time se formirao formirao jedan kompleks (substrat - prema Alojzu Bencu), kulturno, etnički i po porijeklu srodnih zajednica koji se pružao od Jadranskog mora do srednjeg Podunavlja a koji je na ovom području, u bronzanom dobu, održavao dominaciju u trajanju od jednog milenija.

Seobe naroda kulture polja sa urnama(žara) (en.: urnfield people, njem. Urnenfelderkultur) oko 1300. god pne, su značajno izmijenile etničku i kulturnu strukturu Podunavlja ali njihove seobe nisu u značajnoj mjeri uticale na područje glasinačke kulture u kasnom bronzanom dobu. Stabilizacija koja je uslijedila nakon seoba pokrenula je brzi etnički, kulturni i politički razvoj zajednice Autarijata. Kao posljedica toga, njihova društvena i politička struktura postala je složenija; plemenska organizacija je prerasla u principate-kneževine sa utvrđenim teritorijama oko VIII stoljeća pne.[3] U tumulusima napravljenim između VII i VI stoljeća pronađeni su veoma bogati kneževski grobovi u kojima su sahranjivani pripadnici mjesnih dinastija. [4]

Zbog brojnih vanjskih političkih i ekonomskih faktora, zajednice Autarijata su se u kasnom VI stoljeću pne. ujedinile u jedno političko biće. Nakon ujedinjenja, Autarijati se počinju širiti; pretežno na istok, na teritorije plemena Tribali. [1] Osim toga, proširili su se i na jug gdje su nadvladali Ardijejce, njihove stare suparnike s kojima su se dugo vremena borili za kontrolu nad pašnjacima i slanim izvorima. Historičar i arheolog J.J. Wilkes navodi da se jedan od slanih izvora oko koga su se ova dva ilirska plemena sukubljavala nalazio u blizini Orahovice, mjesta u gornjem toku rijeke Neretve, kod Konjica. [5] Djelovanje Autarijata na prelazu između VI i V stoljeća pne. ostavilo je dubok uticaj na susjede koje su bili pogođeni njihovom ekspanzijom. Ardijejci su se pomjerili ka obali Jadranskog mora[6], a Tribali dalje na istok. Ekspanzija Autarijata omogućila im je uspostavljanja hegemonističke kontrole nad datim dijelom balkanskog poluostrva.

Nestanak[uredi | uredi kod]

Vladajuća klasa dostigla je vrhunac svog političkog i ekonomskog razvoja u V stoljeću pne. što se može zaključiti iz velikog broja bogatih kraljevskih tumulusa i grobova iz tog vremena. Nakon dostizanja ovog vrhunca kod Autarijata počinje faza postepenog opadanja.

Prije pohoda na Persiju, Aleksandar Makedonski je u cilju učvršćivanja sjevernih granica carstva, 334. god. pokorio Tračane, Gete i Tribali, a Autarijatima nanio poraz i opustošio im zemlju.[7]

Svojim dolaskom u Donju Panoniju, Kelti su podčinili panonske (sjevernoilirske) narode, posebno one u istočnoj Slavoniji i Sremu. Oko 320. god, Kelti su prodrli dolinama Drine, Kolubare i Morave na autarijatsku teritoriju. Pisani izvori govore da su se Autarijati 311/310. god pne, našli u masovnoj seobi.[8][9][1] Diodor (grčki historičar iz I stoljeća) kaže da ih je grčki vladar Kasandar (vladao Makedonijom od 305-297. godine pne.) raselio oko planina Orbela (Belasica). Nedugo zatim tu su ih asimilirali Dardanci.[7]

Antički historičari o Autarijatima[uredi | uredi kod]

Historičar Apijan (oko 95.-165. godine p.n.e) navodi grčku legendu da su Iliri dоbili imе pо mitskom Ilirijonu koji je imao sinove Еnhеlеja, Autarija, Dardana, Mеda, Taulanta i Pеrеba, a kćеrke Partu, Daоrtu, Dasaru i drugе, i svi oni su bili rodonačelnici plemena; redom: Enhilejaca, Autarijata, Dardanaca, Meda, Taulanata, Pereba, Partina, Daorsa i Desareta. Autarijеj jе imaо sina Panоnija ili Pajоna, a Pajоn sinоvе Skоrdiska i Tribala i po njima su dobili svoja imena Skordisci i Tribali. [5]

Pseudo-Skilaks (Skilaks iz Karijande, grčki istraživač iz VI stoljeća pne.) smješta Autarijate sjeverno od "velikog jezera", moguće Skadarskog jezera (ili možda Hutovog blata). Strabon navodi da ih je bilo i u donjem Pomoravlju.

Pseudo-Aristotel je pisao o sukobu Ardijejaca i Autarijata za slana vrela: Kažu da kod Ilira koji se zovu Ardijejci, na granici njihovoj prema Autarijatima (Αὐταριατῶν) , postoji velika planina, i kraj nje stijena iz koje izbija voda, ne uvijek, u proljeće, i to vrlo obilna. Tu vodu hvataju i čuvaju je tokom dana pod krovom, a noću pod vedrim nebom. To rade pet do šest dana i voda se isuši i dobiva se odlična sol, koju čuvaju za stoku.

Diodor Sikulski o najezdi žaba, nakon migracija: a takozvane Autarijate primorale su žabe koje su se izlegle u oblacima i padale mjesto obične kiše da napuste domovinu i da bježe u onaj kraj u kome i danas žive.

Grčki historičar, geograf i filozof Strabon (oko 64. pne. 24. godine n.e.) napisao je u Geografiji o Autarijatima: nekada su bili najveći i najjači među Ilirima... Među onima koji su bili najmoćniji u ranijim vremenima a (sada) su sasvim smireni ili bili uništeni, na primjer imamo među Galima Boje i Skordiske, među Ilirima Autarijate, Ardijejce, i Dardance, i među Traćanima Tribale. Oni su se u početku istrebljivali u međusobnim ratovima, a kasnije pokoreni od Makedonaca i Rimljana.

Teopomp (grčki historičar, oko 380-300. godine pne.) zabilježio je priču koja govori o tome kako su Kelti, budući da nisu mogli nadjačati Autarijate, pribjegli lukavstvu; znajući da im je neprijatelj sklon piću, priredili su gozbu i potrudili se da Autarijati saznaju za nju. Autarijati su napali a Kelti se odmah povukli pa su Autarijati navalili na hranu i piće i toliko se opili da su ih Kelti lako savladali.

Tumuli na području Glasinca

Kulturni običaji[uredi | uredi kod]

Jedan od običaja koji su Autarijati praktikovali bilo je ubijanje slabih i ranjenih članova njihove zajednice. Ovim su vjerovatno pokušali spriječiti da njihovi nejaki pripadnici padnu u ruke neprijateljskih plemena i tamo budu mučeni. Naime, J.J. Wilkes navodi da su Autarijati koristili lobanje neprijatelja kao vrčeve za piće a neprijateljske zarobljenike sakatili i zato nisu željeli da slična ili ista sudbina zadesi i njihove pripadnike.

Autarijati su za sobom ostavili veliki broj tragova materijalne prirode. Do sada je otkriveno više od 100 ostataka gradina u kojima su Autarijati obitavali[10] i nekoliko hiljada tumulusa u kojima su sahranjivani.[11] Najveći broj nalaza je sa visoravni Glasinac, pored Sokolca. Po ovim nalazima čitav period je i nazvan Glasinačka kultura. Velika istraživanja i ispitivanja gromila (tumula) su rađena krajem 19. vijeka, od strane Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Istraživanja su nastavljena u jugozapadnoj Srbiji, u neposrednoj blizini rijeke i planine Tare, po kojima je pleme dobilo ime. Manji predmeti poput nakita (npr. veoma lijepo izrađene i ukrašene narukvice) i oružja (koplja, mačevi, kacige) otkrivaju mnoge posebnosti originalne etno-kulture Autarijata. Autarijati su imali i kontinuiranu tradiciju proizvodnje metalnih i keramičkih predmeta. Pronađene metalne pločice na bogato ukrašenim zlatnim i srebrnim pojasevima tipa Mramorac ukazuju na vrijednost ove tradicije. Pojasevi, po arheologu Milutinu Garašaninu, objašnjavaju pojavu Autarijata u dolini Velike Morave kao znak seobe Autarijata na istok poslije pobjede nad Tribalima. [12]

Ekonomija Autarijata bila je zasnovana na uzgoju stoke[13], obradi metala, rukotvorinama i trgovini. Ovo je ilirsko pleme izražavalo značajnu potražnju za dobrima koja su prizvodili Grci i Italici i to je bio razlog veoma razvijenoj trgovini koju su imali sa grčkim i italskim trgovcima u VII i VI stoljeću pne.[1]

Religija Autarijata[uredi | uredi kod]

Glavni članak: Religija Autarijata

Autarijati su tipičan primjer naroda "gorštaka" koji je sačuvao i sve karakteristike gorštačkog mentaliteta što je vidljivo iz njihovog pridržavanja uz stara vjerovanja. Dokaz za to su pogrebni običaji spaljivanja mrtvih u tumulima, običaji koji su ostali neizmijenjeni sve do kraja glasinačke kulture. Arheološki nalazi ukazuju da su Autarijati u svojim religioznim običajima poštovali kult predaka i kult boga sunca. Također se mogu pronaći brojni dokazi o postojanju kulta sunca na područjima koja su nekada bila pod kontrolom Autarijata.

U Zemaljskom muzeju u Sarajevu čuvaju se predmeti pronađeni u grobnim gomilama na Glasincu kao dio stalne postavke "Bosna i Hercegovina u prahistorijsko doba". Dobar dio predmeta je u muzejima Beča, među kojima su i čuvena Glasinačka kolica. U zavičejnim muzejima jugoistočne Srbije su predmeti sa tog područja.

Napomene[uredi | uredi kod]

  • Mada se smatra da su nosioci glasinačke kulture bili Autarijati i da se čitav kulturni kompleks može vezati za Ilire ima i drugačijih tvrdnji.
  • Tvrdi se da je planina Tara u Srbiji dobila ime prema plemenu Autarijata.

Literatura[uredi | uredi kod]

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Salmedin Mesihović: Historija Autarijata”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2014.. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-21. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  2. ↑ „Alojz Benac - Prediliri, prailiri, protoiliri - neki novi aspekti”. ANUBiH Naše starine. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  3. ↑ „Blagoje Govedarica: Glasinac i Glasinačka kultura – V. Glasinački kneževi”. Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin. Arhivirano iz originala na datum 2019-06-08. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  4. ↑ „Rastko Vasić: Beleške o Glasincu – Hronologija kneževskih grobova”. Arheološki institut – Beograd, 2009. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  5. ↑ 5,0 5,1 „John Wilkes - the Illiyans”. Elektronska verzija. Pristupljeno 9. 2. 2018. 
  6. ↑ „Wlodzimierz Pajakovski – Ardijejci i njihova historijska uloga”. ANUBiH - KNJIGA XIV , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l2. SARAJEVO, 1975. Arhivirano iz originala na datum 2021-01-24. Pristupljeno 9. 2. 2018. 
  7. ↑ 7,0 7,1 „Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi”. ANUBiH - DJELA KNJIGA XXX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l. SARAJEVO, 1969. Arhivirano iz originala na datum 2018-09-23. Pristupljeno 9. 2. 2018. 
  8. ↑ „Salmedin Mesihović: Historija Autarijata”. Filozofski fakultet Sarajevo, 2014.. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-21. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  9. ↑ „Komisija za nacionalne spomenike”. Arhivirano iz originala na datum 1. 3. 2016. Pristupljeno 26. 2. 2016. 
  10. ↑ „Blagoje Govedarica: Otkriće Glasinačke kulture- Gradine”. Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin. Arhivirano iz originala na datum 2019-06-08. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  11. ↑ „Blagoje Govedarica: Glasinac i Glasinačka kultura -Tumuli”. Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin. Arhivirano iz originala na datum 2021-04-15. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  12. ↑ „Rastko Vasić: Beleške o Glasincu - Autarijati”. Arheološki institut - Beograd. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
  13. ↑ „Haskel J. Greenfield - Gradina Kadića Brdo”. Pristupljeno 9. 2. 2016. 
Iliri - Ilirija - Ilirik - Veliki ilirski ustanak
Ilirski vladari

Agron - Balej - Bardilis - Baton - Epulon - Gencije - Glauk - Grabos - Klit - Longar - Mitilos - Monun - Pineus - Pleuratus - Demetrije Hvaranin - Skerdileda - Sira - Teuta

Ilirski gradovi

Aenona - Albanopolis - Amantia - Andetrium - Arduba - Basanija - Daorson - Damastion - Delminijum - Doklea - Lihnidos - Meteon - Narenta - Nezakcij - Ninia - Promona - Risinium - Škodra - Uscana

Ilirska plemena

Abri - Albani - Amantini - Andizeti - Ardijejci - Azali - Arijani - Autarijati - Bilioni - Breuci - Glindioni - Dalmati - Daorsi - Dasareti - Derentini - Deuri - Dezitijati - Dindari - Dicioni - Dokleati - Enhilejci - Grabi - Haonci - Helidonci - Jasi - Kolapijani - Labeati - Mezeji - Melkumani - Molosi - Partini - Piketi - Pirusti - Salentini - Sardeati - Taulanti

Ilirsko-tračanska

Dardanci - Galabri - Peonci - Tunati

Ilirsko-keltska

Latobici - Skordisci

Ilirsko-venetska

Histri - Japodi - Karni - Katari - Liburni

Nezavisna

Dauni - Japigi - Mesapi - Peuceti

 
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Autarijati&oldid=41752753