Škotski ratovi za nezavisnost
| Škotski ratovi za nezavisnost | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Ilustracija invazije vojske Edwarda III na Škotsku kraljevinu | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
 Kraljevina Škotska
|
 Kraljevina Engleska
| ||||
Škotski ratovi za nezavisnost (engleski: Wars of Scottish Independence) bili su niz oružanih sukoba između Kraljevine Engleske i Kraljevine Škotske koji se vodio od 1296. do 1357. godine. U tom periodu vodila su se dva rata: prvi koji je trajao od 1296. do 1328. godine i završio sporazumom iz Northamptona 1328. godine, te drugi koji je trajao je od 1332. do 1357. godine i završio je potpisivanjem sporazuma u Berwicku u kom su se Škoti obavezali platiti enormnu otkupninu za svog kralja Davida II i odrekli se nekih pograničnih teritorija.
Historija[uredi | uredi kod]
Nakon iznenadne i nesretne smrti škotskog kralja Alexandra III u martu 1286. godine,[1] nakratko ga je zamjenila unuka Margaret, ali kad je i ona umrla u Orkneyu 1290. zemlja je ostala bez zakonitog nasljednika i ušla u razdoblje poznato kao prvi interregnum. Engleski kralj Edward I osjetio je da bi nestabilna Škotska lako mogla postati njegova domena, pa se umješao u škotske prilike, kao arbitar u izboru novog škotskog monarha.
Prvi rat za nezavisnost[uredi | uredi kod]
Nakon godine dana razmatranja svih potencijalnih kandidata za tron, njegov izbor je bio John Balliol,[1] a ne Robert Bruce.[2] Balliol se međutim, ubrzo pokazao nezahvalnim vazalom, jer kad je u junu 1294. Edward I zatražio od njega da Škotska da vojsku za njegov planirani pohod na Gaskonju, Škoti su umjesto toga sklopili ugovor o uzajamnoj pomoći sa Francuzima.[3][1] Kad je u januaru 1296. Edward I sam poslao vojsku na Gaskonju, Škoti su provalili u sjevernu Englesku. Na tu provokaciju Edward I je brzo reagirao, tako da je već 30. marta napao Škote i preoteo im utvrdu Berwick, nakon tog su u njegove ruke padale jedna za drugom i sve druge škotske utvrde, a na kraju i Montrose u kojoj je John Balliol pred Edwardom I podnio abdikaciju[3]
Škotska je tako ponovno ostala bez monarha, a većina Škota osobito seljaci i sitni feudalci bila je protiv engleske okupacije. Zbog tog je izbio ustanak pod vodsvom Williama Wallaca, koji je organizirao pravu vojsku sastavljenu od običnih seljaka i sitnih feudalaca i napadao jednog za drugim engleske garnizone između rijeka Forth i Tay.[4] Nakon bitke kod sterlingškog mosta 11. septembra 1297. godine, u kojoj je Wallace teško porazio Engleze i zauzeo stirlingšku utvrdu, Škotska je bila gotovo potpuno slobodna, bez nekih većih engleskih garnizona.[4] Wallace je u oktobru napao sjevernu Englesku i opustošio grofovije Northumberland i Cumberland.[4]
Kad se Edward I u martu 1298. konačno vratio u Englesku, vrlo se malo odmarao jer je već 3. jula napao Škotsku. Edwardovi strijelci i konjanici su 22. jula nadvladali Wallacevu vojsku u bitci kod Falkirka (okolica Stirlinga). [4] Nakon tog je Edward I ponovno okupirao Škotsku, ali se ustanak nastavio pod vodstvom Roberta Bruca koji je zamjenio pogubljenog Wallaca. Njega su škotski lordovi, izabrali za novog kralja u martu 1306.[2] Ali kako je Edward I, u to vrijeme imao brojne garnizone po Škotskoj, njegova vojska dva puta je teško porazila Škote, prvi put 19. juna 1306. u Bitci kod Methvena, pored Pertha, a drugi put kod Dalrya (Perthshire) 11. augusta. Nakon tog se Robertova vojska raspala, a njegove brojne pristaše pohapšene, pa je pobjegao na udaljeni otoku Rathlin pored sjeverne Irske.[2]
Bruce se u februaru 1307. se vratio u rodni Ayrshire, i uz podršku brata Edwarda, u nekoliko sljedećih godina okupio puno pristaša i mecena, pa je 1313. zauzeo Perth, kog je držao jaki engleski garnizon. Veći dio borbi, iznjele na svojim leđima njegovi pristaše, naroćito James Douglas i Thomas Randolph (kasniji grof od Moraya), oni su oslobodili Galloway, Douglasdale, kraj oko Selkirka i velik dio istočne Škotske te na kraju 1314. i Edinburgh.[2] Na kraju tog rata Robert Bruce je u odlučnoj bitci kod Bannockburna 1314. pobjedio Engleze i potpuno oslobodio zemlju. a nakon sklapanja Sporazuma iz Northamptona 1328. konačno dobio i englesko priznanje škotskog suvereniteta i svoje vlasti.[2]
Drugi rat za nezavisnost[uredi | uredi kod]
Nakon smrti Roberta Bruca i dolaska na tron njegovog maloljetnog sina Davida II razbaštinjeni škotski i engleski feudalci krenuli su na Škotsku sa nekoliko hiljada ljudi, predvođeni Edwardom Balliolom. Oni su 9. augusta 1332. u bitci kod Dupplin Moora uspjeli pobjediti davidovog regenta Domhnalla od Mara. Nakon tog se Balliol 24. septembra u Sconu okrunio za škotskog kralja, ali je već nakon četiri mjeseca bio prisiljen na bijeg u Englesku. Edward III, koji se do tada držao po strani, počeo je aktivno pomagati Balliolu pa je krenuo sa vojskom na Škotsku, i nanio Škotima težak poraz 19. jula 1333. u bitci kod Halidon Hilla.
Edwardu III je sporazum iz Northamptona, na koji je bio natjeran da ga potpiše, kao i nezavisnost Škotske, ionako išla na živce. Također, smetao mu je i njegov mladi šogor David II, pa je umjesto njega postavio na škotski tron svog favorita Balliola, kog većina Škota nije smatrala svojim vladarom. Nakon tog je David II 1334. pobjegao u Francusku, a jugozapadni krajevi Škotske pripojeni su Kraljevini Engleskoj.
Kad se zbog angažiranja u Stogodišnjem ratu Edward III okrenuo od Škotske, protjerani kralj David II vratio se u zemlju 1341. i te iste godine zauzeo Edinburgh i ponovno zasjeo na škotski tron. On je u vrijeme francuske opsade Calaisa pokušao pomoći svom savezniku francuskom kralju Philippeu VI napavši Engleze sa sjevera, ali je poražen, ranjen i zarobljen u bitci kod Neville Crossa kod Durhama 17. oktobra 1346.[5] Nakon tog je 11 godina proveo u engleskom zarobljeništvu, oslobođen je 1357. uz obećanje da će njegova Škotska platiti visoku otkupninu.[5] Nakon tog je Škotska formalno ostala nezavisna, ali pod dubokim engleskim utjecajem.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „The Scottish Wars of Independence, 1286-1328” (engleski). Education Scotland. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-04. Pristupljeno 9. 1. 2015.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Robert I” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 9. 1. 2015.
- ↑ 3,0 3,1 „John Balliol” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 25. 11. 2014.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Sir William Wallace” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 9. 1. 2015.
- ↑ 5,0 5,1 „David II” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 9. 1. 2015.
