Šahi (novac)

Za ostale upotrebe, v. Šahi (razvrstavanje).

Kovanica od 2 šahija iz doba safavidskog vladara Ismaila II (vl. 1576. – 1578.)

Šahi (perz. شاهی) je kovani srebrnjak korišten u Iranu tokom novog vijeka. Pojavio se u vrijeme vladavine safavidskog šaha Ismaila I (vl. 1501. – 1524.) i imao je masu od dva metkala odnosno 9,2 g. Druga standardna kovanica bio je zlatni ašrafi, upola manje mase. Kraljevski natpisi modelirani su po uzoru na ranije timuridske kovanice i imali su slične naslove odnosno blagoslove – avers je sadržavao vladarevu genealogiju sa šijitskim precima, a revers šahadu i imena dvanaest imama.

Safavidski monetarni standardi su izražavani u tomanima koji je vrijedio 10.000 dinara. Tokom Ismailove vladavine toman je imao vrijednost od 200 metkala (= 4800 nohoda) srebra, a šahi je od kasnog 16. vijeka formalno računat kao 50 dinara. Šahiji su kovani u brojnim apoenima: 1/4, 1/2, 1, 2 ili 4, dok je u opticaju dominirao dupli šahi (došahi). U početku su se kovali u prijestolnici Tabrizu, a nakon pobjede protiv Uzbeka 1510. počeli su se kovati i u Horasanu.

Godine 1516. ili 1517. safavidska valuta je reformirana ali uz različite regionalne standarde – u zapadnim dijelovima zemlje toman smanjen na 4050 nokoda, a u Horasanu je povećan na 5400 zbog konkuriranja težem novcu centralnoazijskih Šajbanida. Nove reforme nastupile su 1547. za vladavine Tahmaspa I (vl. 1524. – 1576.) koji je uveo jedinstvenu valutu za čitavu zemlju i smanjio toman na 2400 nokoda, čime je vrijednost šahija došla na 0,5 metkala. Tokom njegove vlasti diljem zemlje preferirani su dupli šahiji, dok su u Gilanu i na Kavkazu prevladavali apoeni od 1/2 ili 1/4. Iako su lokalne valute uglavnom iščezle ovim reformama, među izuzetke spadaju polutange od 1,8 g (na temelju 1 tange od 3,6 g) u Mazandaranu kovane do 1590-ih, te muhamediji (mahmadiji ili mahmudiji) vrijednosti 2 šahija kovani u Huzestanu do 1681. godine.

Neposredno nakon što je na prijestolje stupio Abas I Veliki (vl. 1588. – 1629.), kovanica duplog šahija zamijenjena je četverostrukim šahijem poznatim kao abasi, koji je dominirao među srebrnjacima do kasnog 18. vijeka u Iranu odnosno do decimalizacije 1925. u Afganistanu. Nove monetarne reforme proveo je Nader-šah Afšar (vl. 1736. – 1747.) koji je uspješno udružio iranske i indijske valutne sisteme. Kovanice u apoenima od 1, 6 i 20 šahija kovane su do 1739. godine, nakon čega ih počinju zamjenjivati one od 1 ili 10 šahija. Potonja je poznata kao rupija i imala je masu od 11,5 g.

Tokom ranog kadžarskog perioda, između 1796. i 1825. godine, glavni apoen bio je rijal i imao je vrijednost od 1250 dinara odnosno 25 šahija. Rasprostranjene kovanice iz ovog vremena bile su one od 1/2 rijala (12,5 šahija) kovane diljem zemlje, zatim 1/3 rijala (8 šahija) iz Teherana, 1/4 rijala (6 šahija) iz Tabriza, 1/5 rijala (5 šahija) iz Isfahana i Jazda, dok su u drugim gradovima kovani i manji apoeni. Godine 1825. ili 1826. vladar Fateh Ali-šah Kadžar (vl. 1797. – 1834.) izmjenio je standard 1 rijala od 1250 dinara (temeljenog na tomanu od 432 nokoda) na saheb-keran od 1000 dinara (20 šahija), temeljen na tomanu od 384 nokoda. Saheb-kerani (u evropskim radovima poznati kao kran) kovani su u apoenima od 1/2 (10 šahija) i 1/4 (5 šahija), a zajedno s njima i tzv. bijeli šahiji od srebra zbog razlikovanja od bakrenih šahija. Bijeli šahiji nisu bili u opticaju već su se darovali kao poklon za Novruz. Tokom kasnog kadžarskog perioda njihova vrijednost bila je 3,125 pravih tj. bakrenih šahija odnosno 156,25 dinara, a posljednji takvi kovani su 1924. godine.

Veze

• Ekonomija Irana

Literatura

• (en) Alizadeh, Abbas (20. 9. 2009.) [15. 12. 1992.]. Coins and Coinage. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 

Vanjske veze

Ostali projekti

U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Safavidske kovanice